రాజ్యాధికారం కోసం ‘ద్వాలి’ ధిక్కారం

భారత రాజ్యాంగ రచనలో డా. బి. ఆర్. అంబేద్కర్  ది చాలా కీలకమైన భూమిక. ఒకసారి రాజ్యాంగ పరిషత్ లో టి. టి. కృష్ణమాచారి మాట్లాడుతూ “Out of seven members selected to prepare the draft constitution, one resigned, one died, one left for America, one was busy with his work in the princely state, one or two live away from Delhi, some had to be excused for health reasons. Dr. B. R. Ambedkar was the only one who had to bear the entire burden.” అన్నాడు. బహుశా ఈ స్థానంలో నిమ్న కులానికి చెందిన బాబా సాహెబ్ అంబేద్కర్ కాకుండా మరో ఆధిపత్య కుల నాయకుడెవరైనా ఉండి ఉంటే గడిచిన డెబ్భై ఏళ్ల భారత దేశ చరిత్ర మరోలా ఉండేది. కేవలం ఉన్నత వర్గాలకు, సంపన్న వర్గాలకు మాత్రమే ఓటు హక్కు ఉండాలని, దేశంలో ప్రజాస్వామ్యాన్ని రద్దు చేసి నియంతృత్వం అమలు చేయాలనే వాదనలు వినిపిస్తున్న ప్రస్తుత తరుణంలో బాబా సాహెబ్ అంబేద్కర్ ఎంతో ముందు చూపుతో కల్పించిన రిజర్వేషన్లు, రాజ్యాంగ ప్రవేశిక చాలా ప్రాధాన్యతను సంతరించుకున్నాయి.

నిజానికి రిజర్వేషన్లు భారత రాజ్యాంగం అమలులోకి వచ్చిన 1950 నుండి కేవలం పది సంవత్సరాలు అంటే 1960 దాకా మాత్రమే ఉండాలని చెప్తుంది రాజ్యాంగం. కాని స్వాతంత్ర్య ఫలాలు దేశ ప్రజలందరికీ సమానంగా అందక పోవడం వలన, మహిళలకు సమాన అవకాశాలు దక్కకపోవడం వలన, ఓటు బ్యాంక్ రాజకీయాలు పెరిగిపోవడం వలన రిజర్వేషన్లు ఇంకా కొనసాగుతూనే ఉన్నాయి. అసలు దేశంలో రిజర్వేషన్లు అక్కరే లేదని వాదించే వాళ్ళు కూడా లేక పోలేదు. ఈ నేపథ్యాన్నంతా కాస్త ఘాటుగానే చర్చించిన కథ ‘ద్వాలి’.

ద్వాలి కథ ద్వాలి (1) చదవండి.

ఎస్సీ, ఎస్టీ, బీసీ, మహిళలకు వారి వారి జనాభా దామాషా ప్రకారం రిజర్వేషన్లు కల్పించి రాజ్యాధికారాన్ని చేపట్టే అవకాశం ఇచ్చింది భారత రాజ్యాంగం. అయితే ఎస్సీ, ఎస్టీ, బీసీలు పేరుకే ఎన్నికల్లో పోటీ చేసి రాజ్యాధికారాన్ని చేపడుతారు. వాస్తవ అధికారం మాత్రం మళ్ళీ ఆధిపత్య వర్గాల గుప్పిట్లోనే ఉంటుంది. మహిళల పరిస్థితి అయితే మరీ దారుణం. గిరిజన, బంజారా స్త్రీల పరిస్థితి మరింత దారుణం. స్త్రీలు అధికారంలోకి వస్తే వాళ్ళ భర్తలు ఆమె కుర్చీ పక్కన మరో కుర్చీ వేయించుకొని అధికారాన్ని అనుభవిస్తుంటారు. నిర్ణయాలు కూడా తీసుకుంటారు.

దళిత, బహుజన మహిళలు కేవలం వేలిముద్రలకు, లేదంటే చిన్న సంతకానికే పరిమితమవుతారు. ఈ కథలో ద్వాలి భర్త హేమ్లా కూడా అంతే. మరో మహిళ మోతీని ‘కూడుకొని’ ద్వాలిని నిర్లక్ష్యం చేస్తాడు. ఇది సహించక ద్వాలి భర్త నుండి దూరం జరుగుతుంది. కాని పంచాయితీ ప్రెసిడెంట్ కోసం మహిళా రిజర్వేషన్ రూపంలో అదృష్టం ఆమెను వెతుక్కుంటూ వస్తుంది. అయితే పంచాయితీ ప్రెసిడెంట్ గా ద్వాలి గెలిచిందా? ఒక వేళ గెలిస్తే నిజమైన అధికారం హేమ్లా చలాయించాడా? ద్వాలి ఆ గ్రామాన్ని ఎలా పరిపాలించింది? హేమ్లాను ఎదిరించిందా? ప్రజల పక్షాన నిలబడి గ్రామ స్వరూపాన్ని ఏమైనా మార్చిందా? ఈ ప్రశ్నలన్నింటికీ సమాధానాలు దొరకాలంటే మనం ‘ద్వాలి’ కథలోకి వెళ్ళాల్సిందే.

ద్వాలి బాయి నిలువెత్తు ఆత్మవిశ్వాసం పోత పోసిన మనిషి. జీవితంలో నిటారుగా నిలబడి ఏ పరిస్థితినైనా ధైర్యంగా ఎదుర్కునే వ్యక్తిత్వం. జాలి గుణంతో పాటు బాగా కష్టపడే మనిషి. ఒక్కతే ముగ్గురి పని చేస్తుంది. విశ్రాంతి ఎరుగని మనిషి. చాలా తక్కువ మాట్లాడుతుంది. ఆ మాట్లాడే ఒక్క మాట కూడా చాలా విలువైంది. దీనికి విరుద్ధంగా ఆమె భర్త హేమ్లా విలాస పురుషుడు. పైగా రాజకీయాల పిచ్చి. దీనితో ఇంటి భారం అంతా ద్వాలి పైనే పడేది. భర్త నుండి దూరం జరిగి కొక్యా తండాను విడిచి జింకల తండాలో ఉంటూ పిల్లలకు తండ్రి లోటు తెలియకుండా పెంచుతుంది. పెద్దగా చదువుకోకున్నా గ్రామ రాజకీయాలను బాగా అర్థం చేసుకున్న స్త్రీ. అందుకే ఒక సందర్భంలో భర్త హేమ్లాతో “అయిదేళ్ళ క్రితం నువ్వు ఏ జెండా పట్టుకున్నవో అది ముఖ్యం గాదు. నువ్వు మంది కోసం ఏం జేసినవో గది కావాలె. నువ్వు ఏ రంగు జెండా పట్టుకొని గెలిసినవో ఆ జెండా, ఆ పార్టీ ఇప్పుడు మందికి అవుసరం లేదు. ఇప్పుడు మన రాజ్యం వచ్చింది. ఇగ నీ పాత పార్టీ జెండా పక్కన బెట్టి ముందు మనలను నడిపిస్తున్న పార్టీల.. మనకి అవుసరమైన పార్టీల చేరు.” అని మారిన రాజకీయ పరిస్థితుల్లో అధికారం ఎలా హస్తగతం అవుతుందో చెప్తుంది.

మహిళా రిజర్వేషన్ పుణ్యామా అని హేమ్లా ఒత్తిడి చేస్తే ద్వాలి పంచాయితీ ప్రెసిడెంట్ ఎన్నికల్లో పోటీ చేసి గెలిచింది. పంచాయితీ సమావేశాల్లో ద్వాలి పక్కనే హేమ్లాకు కూడా ఒక కుర్చీ వేస్తున్నారు. మెల్లగా అధికారమంతా హేమ్లా చేతిలోకి పోతుంది. నిర్ణయాధికారం హేమ్లాదే అయిపోతుంది. ఇదంతా సహించని ద్వాలి…

“చూడూ! నూరేళ్ళ బతుకు నీ చేతుల పెడితే అది తీసుకోబోయి ఎవరికో అప్పజెప్పినవంటే అది వేరే సంగతి. అప్పుడది పురాగా నా బతుకు. ఇప్పుడు ఈ ప్రజల బతుకులు గూడ నీకు అప్పజెప్పమంటవా? పంచాయితీ ఆఫీసుల ఆ రెండో కుర్చీ ఎందుకు అని ప్రతిపక్షాలోల్లు చర్చకు బెట్టి ఇజ్జత్ తియ్యకముందే ఆ కుర్చీ తీయించిన… ఇగ నీవు రోజు అక్కడకు వచ్చే అవుసరం గూడ ఉండదిగ.” ద్వాలి మాటలు చాలా పదునుగా వచ్చాయి. విస్తూబోయి చూశాడు హేమ్లా.

“ఏమంటున్నావు ద్వాలీ! నేను మీ మొగుణ్ణి” పౌరుషంగా అరిచాడు.

“నువ్వేవరో నీకు తెలుసు సరే! నేనెవరో గూడ నువ్వు జర గుర్తుంచుకోవాలె.” అంటుంది.

బంజారా స్త్రీల రాజకీయాధికారం పైన, చైతన్యం పైన, స్వతంత్ర వ్యక్తిత్వం పైన ఈ కథ ఒక మేనిఫెస్టో లాంటిది. ద్వాలి చైతన్య స్థాయి మనల్ని ఆశ్చర్యపరుస్తుంది. అదే సమయంలో మోతి బొలాతనం పైన, ఆమెతో విధి ఆడిన నాటకంపైన జాలి కలుగుతుంది. భార్యలు అధికారంలో ఉంటే భర్తలు రాజ్యాంగేతర శక్తిగా ప్రవర్తించడాన్ని ఈ కథ ప్రశ్నించి, నిలదీసి, అనవసర జోక్యాన్ని చీదరించుకుంటుంది. ఈ కథ నెపంగా రచయిత్రి ఎన్నో విషయాలను చర్చకు పెట్టింది. రాజకీయాల్లో మహిళా రిజర్వేషన్ల నిజ స్వరూపం ఎలాంటిది? గిరిజన జాతుల్లో కూడా పురుషుల బాధ్యతా రాహిత్యం ఎంత? తద్వారా స్త్రీలపై ఇంటి భారం, పని భారం, పిల్లల పెంపకపు భారం బరువెంత? సమ్మక్క సారక్క జాతరలోని మరో కోణమేంటి? తన స్వంతం అనుకున్న భర్త జీవితంలోకి మరో స్త్రీ ప్రవేశిస్తే మొదటి భార్య పొందే విరక్తి ఎంత? ఆ తర్వాత భర్తలు చేసే ఉద్దరింపు కాపురాల మాటేంటి?ఎప్పుడూ రాజకీయాల చర్చ జరిగే నాయకుల ఇళ్ళల్లో పిల్ల చదువుల మాటేంటి? వ్యక్తిగత కక్షలకు గ్రామాభివృద్ధిని ఎలా బలి చేస్తున్నారు? ఇలా అనేక విషయాలను ఎంతో లోతుగా చర్చించి మన స్థిర అభిప్రాయాలను పటాపంచలు చేస్తుంది ఈ కథ.

కథలో నెరేషన్ అంతా ప్రామాణిక భాషలో సాగి, సంభాషణలు అన్నీ తెలంగాణ తెలుగులో సాగుతాయి.  ఇదొక శిల్ప మర్యాద. వర్తమానం- గతం- వర్తమానం అనే టెక్నిక్ తో రాసిన కథ కావడం వలన పాఠకుడిని ఆకట్టుకుంటుంది. ఇప్పపూవు లాంటి శిల్పం, ఉర్సు పండుగలాంటి శైలి వలన కథ గోగుపూవులాంటి అందంతో తొణికిసలాడుతుంది. కథలో ప్రధానంగా మూడే పాత్రలు. ద్వాలి పిల్లలు సోని, మాంగ్యా కూడా తెర మీదికి వస్తారు కాని మెరుపులాగా ఇలా మెరిసి అలా మాయమయ్యే పాత్రలు. మూడు పాత్రల్తోనే గిరిజన జీవిత సంఘర్షణ, మహిళా రాజ్యాధికారంలోని డొల్లతనం, స్త్రీ, పురుషుల వైవాహిక జీవితంలోని విభిన్న పార్శ్వాలు, సమాజంలో అసహాయంగా మిగిలిపోయిన స్త్రీల ధైన్య స్థితిని రచయిత్రి ఎంతో పరిణతితో చిత్రించింది. వాస్తవిక జీవితంలోని వ్యక్తుల్నే పాత్రలుగా దిగుమతి చేసుకోవడం వలన కథ చాలా సహజంగా రూపొందింది. ద్వాలి మానసిక సంఘర్షణ మనల్ని జీవితకాలం విడిచిపెట్టదు.

కొంత ఎత్తులో అడ్డంగా వేలాడదీసిన ఒక కర్రకు దారాలతో జిలేబీలను కట్టి వివిధ ఎత్తులలో ఉన్న పిల్లలను కేవలం నోటితో మాత్రమే వాటిని అందుకొమ్మంటే ఎలా అందుకుంటారు? సహజంగానే పొడుగ్గా ఉన్నవాడు ముందుగా అందుకొంటాడు. వాని కన్నా కొంచెం పొడుగు తక్కువ వున్నవాడు పైకి ఎగిరి ఎగిరి కొంత ప్రయత్నం మీద అందుకుంటాడు. మరి ఎంత ఎగిరినా అసలే అందుకోలేని పొట్టి వాళ్ళ సంగతి ఎలా? వాడ్ని పైకి లాగడానికి ఏదో శక్తి కావాలి అందుకే ఈ రిజర్వేషన్లు. ఈ విషయాన్నే చాలా ధ్వన్యాత్మకంగా చెప్తుందీ కథ. భారత మహిళా రాజకీయ చరిత్రలో, ముఖ్యంగా ఆదివాసీ మహిళల సాంఘిక జీవితాల్లో ఈ కథ ఒక మైలు రాయి. దేశ ప్రజలందరికీ ఓటు హక్కు ఉన్నన్నినాళ్ళు, పురుషుల ఆధిపత్య ధోరణి మారనన్నినాళ్ళు, రాజ్యాంగ ఫలాలు ప్రజలందరికీ సమానంగా దక్కనన్నినాళ్ళు ఈ కథ మన గుండెల్లో బతికే ఉంటుంది.

మహిళల ఆత్మగౌరవాన్ని, రాజ్యాధికారం వైపు అడుగులు వేయడాన్ని ఎత్తి చూపిన ఈ కథను రాసిన సీనియర్ రచయిత్రి సమ్మెట ఉమాదేవి. తెలుగు కథకు గిరిజన తండాల సొగసునూ, అడవి పూల పరిమళాన్నీ అద్దుతూ వస్తోన్న సమ్మెట ఉమాదేవి ఇప్పటిదాకా వస్తు వైవిధ్యంతో దాదాపు నూరు కథలు రాశారు. అవన్నీ అమ్మకథలు, రేలపూలు, తండావాసుల కథలు, సమ్మెట ఉమాదేవి కథానికలు, జమ్మిపూలు పేర ప్రచురింపబడ్డాయి. ఇతర రచయితలతో కలిసి ‘నాలుగునాళ్ళ పదహారు’ అనే కథల సంకలనం కూడా వెలువరించారు. ఇవేగాక బాల సాహిత్యంలో కృషి చేస్తూ అల్లరి కావ్య, పిల్లల దండు, శ్రీరామకృష్ణ పరమహంస, నిజాయితీ, పిల్లిముసుగు అనే పుస్తకాలను కూడా వెలువరించారు. సమ్మెట ఉమాదేవి సుదీర్ఘ కాలం ఆంగ్ల ఉపాధ్యాయురాలిగా పని చేసి ఇటీవలనే పదవీ విరమణ పొంది పూర్తి స్థాయి సాహిత్య జీవితాన్ని గడుపుతున్నారు. ఈ కథ మొదట 14 మే 2017లో నమస్తే తెలంగాణ ఆదివారం సంచిక ‘బతుకమ్మ’లో ప్రచురింపబడింది.

*