అసలైన ‘ముల్కీ’

‘నిండు నిమ్మల్లకింద-నిమ్మల్లకింద…అగజూడె గోపెమ్మా-ఆహాఁ…గొల్లవారి మందా అగజూడే గోపమ్మా’. అనే జానపద బాణీలో రాసిన ‘పండు వెన్నెల్లలోన-వెన్నెల్లలోన పాడేటి పాటలేమాయె? మన పల్లెటూరిలోన ఆడేటి ఆటలేమాయె..?‘, ‘ధగధగ మెరిసె పొద్దుపొడుపులా… భగభగమండే తెలంగాణరా’ అంటూ తెలంగాణ గ్రామీణ సంస్కృతిని, పోరాటాన్ని తెలంగాణ ఉద్యమ కాలంలో ‘ధూం ధాంలో భాగంగా ఊరూరికీ తీసుకుపోయిన ప్రజా వాగ్గేయకారుడు, ప్రజానాట్య మండలి గొంతుక, పాటల సైనికుడు మహమ్మద్ నిసార్ (1962-2020).

ముల్కీ

అసంఘటిత కార్మికుల మీద, వృత్తిదారుల గురించి, ప్రపంచీకరణ విధ్వంసం మీద కొన్ని వందల బతుకు పాటల్ని రాసిన విలక్షణ కలం నిసార్ ది. నిసార్ కవి, గాయకుడే కాదు కథకుడు కూడా. నిసార్ రాసిన ఒకే ఒక్క కథ ‘ముల్కీ’. ఈ ఒక్క కథలోనే తెలంగాణ సాంస్కృతిక వైభవాన్ని, మత సామరస్యాన్ని అత్తరులా పరిమళించి చూపాడు. ఈ కథ మొదట 2004లో స్కైబాబ సంపాదకత్వంలో వెలువడిన ‘వతన్’ ముస్లిం కథా సంకలనంలో ప్రచురింపబడింది.

గ్రామాల్లో హిందూ ముస్లిం కుటుంబాల మధ్య సంబంధాలు స్నేహాన్నిదాటి ఎలా హృదయానుబంధాలుగా వెలసి, వారంతా ఒకే కుటుంబీకులుగా మసలుతారో, ఉపాధికోసం వున్న వూరు విడిచిపెట్టినా పీర్ల పండగనాడు కుటుంబమంతా అక్కడికి వచ్చి గడపడం మహమ్మద్ అబ్బాస్ కొడుకులకు అలవాటు. ఒక పీర్లపండుగనాడు తమ పల్లెకు వచ్చిన ఆ కుటుంబంతో మహమ్మద్ అబ్బాస్ నెపంగా అక్కడి పెద్దలు రెండు మతస్థుల మధ్యగల ఆలాయి బలాయిని మరోమారు నెమరువేసుకోవడమే ఈ ‘ముల్కీ’.

తెలంగాణలోని ఏ గ్రామమైనా భారత దేశానికి ప్రతిబింబంలా ఉంటుంది, భిన్నత్వంలో ఏకత్వం దానికి ప్రాణం. ముఖ్యంగా గంగా జమున తెహజీబ్ తెలంగాణ సంస్కృతిలో భాగం. కుల మతాలకు అతీతంగా ప్రజలు వావి, వరసలు పెట్టుకొని ఎంతో ఆత్మీయంగా జీవిస్తుంటారు. హిందూ, ముస్లింల సఖ్యత నిత్య జీవితంలో ఎంతో మానవీయతను ప్రదర్శించి ఆదర్శతను చాటుతుంది. మొహర్రం (పీర్ల పండుగ)లాంటి పండుగల్ని ముస్లింల కంటే ఎక్కువగా హిందువులే జరుపుకుంటారంటే అతిశయోక్తి కాదు.

ఆశన్న, ఊశన్న (హసన్, హుసేన్) అనే పేర్లు చాలా మంది హిందువులు కూడా పెట్టుకుంటారు. చాలా గ్రామాల్లో పీరీల పండుగకు హిందువులే పీరీలను ఎత్తుకొని గ్రామంలో ‘సవారి’ తిప్పుతారు. పీర్లకు దట్టీలు కట్టి, కుడుకలు, గాజు, పువ్వుతో సంప్రదాయబద్ధంగా అలంకరిస్తారు. 10 రోజుల పాటు ముస్లింలతోపాటు హిందువులు సైతం భక్తి శ్రద్ధలతో ప్రార్ధనలు నిర్వహిస్తారు. పీర్లను ప్రతిష్టించిన అషుర్‌ ఖానా ముందు గుండ్రంగా అలావా నిర్మించి, అందులో అగ్ని గుండాలు ఏర్పాటు చేసి చుట్టూరా తిరుగుతూ పాటలు పాడుతూ అసైదులా ఆటలు ఆడతారు.

సంతాప దినాలు ముగిసిన అనంతరం పీర్లను గ్రామంలోని ప్రధాన వీధుల్లో మేళతాళాల మధ్య ఊరేగించి చెరువుల్లో నిమజ్జనం చేస్తారు. ఎలాంటి బేధాభిప్రాయాలు లేకుండా కుల మతాలకు అతీతంగా ముస్లింలు, హిందువు కలిసి జరుపుకునే మొహర్రం పండగ మత సామరస్యానికి ప్రతీకగా నిలుస్తోంది. ముస్లింలతో సమానంగా హిందువులు కూడా ‘రో రో కహెతీతీ ఖాసింకి దులహన్! చుడియా మై బాదానే న దూంగీ! ఏక్ దో దిన్ కి హు మై సవాగిన్ చుడియా మై బాదానే నా దూంగీ!’ అని పాడుకుంటూ పోతుంటారు.

ఆలావా ఆడేటప్పుడు కూడా ‘తల్లల్లో ఆయిలో! దుంబోలికే! ఆయాసో! దూలో! ఏక్ మారీ!’ అని పాడుకుంటూ ఉత్సాహంగా ఆలావా చుట్టూ తిరుగుతుంటారు. అయితే విచిత్రం ఏంటంటే పీరీలు ‘ఇల్లిల్లు తిరిగినా మాదిగిండ్లకు పోవు. ఆసలు మాదిగోళ్ళు డప్పు కొట్టకుంటే పీర్ల పండుగే లేదు. కాదు. అల్వా ఆడాలన్నా, సిగం రావాలన్నా, సవ్వారి లేవాలన్నా, ఊరు తిరుగాలన్న అంతా డప్పులతోనే పనాయే. మరి ఆ డప్పులోళ్ల ఇంటి ముందల్కి సవార్లు పోయే రివాజు మా ఊర్లే ఎందుకు లేదో నాకు సమజు గాదు’ అని కథకుడు వాపోతాడు. ఈ దృశ్యాలన్నీ కళ్ళకు కట్టినట్టు ‘ముల్కీ’ కథలో కనిపిస్తాయి.

శతాబ్దాలుగా హిందూ ముస్లింల ఐక్యత ఇలాగే కొనసాగింది కానీ ఆఖరు నిజాం మీర్ ఉస్మాన్ అలీఖాన్ పీరియడ్ లో రజాకార్ల పీడనలో ముస్లింలు తాము రజాకార్లం కాదని, ఈ దేశ మూల వాసులమని నిరూపించుకోవడం చాలా కష్టమైంది. ‘సంగం’ ప్రతినిధులు ఊళ్లెకు ఎవరు కొత్తగా ముస్లింలు వచ్చినా అతడ్ని పట్టుకొని నిలదీసేవారు. తాను రజాకార్ మనిషిని కాదని రుజువులు చూపించి నిరూపించుకోవడానికి తల ప్రాణం తోకకొచ్చేది.

దీంతో ఊళ్లోని ముస్లింలంతా పొట్ట చేతపట్టుకొని చెట్టుకొకడు, పుట్టకొకడు చెల్లాచెదురయ్యేవారు. ఇదే సమయంలో నిజమైన ‘ముల్కీ’ని తెలంగాణ పల్లీయులు ప్రాణమిచ్చి కాపాడుకునేవారు. తుర్కోళ్లు లేకుంటే ఊరికి బర్కతుండదని, తురుకోళ్లు లేకుంటే ఊరంతా దోడుదోడుగుంటదని ‘సంగ’పోళ్లను ఎదిరించి మరీ ముస్లింలను అక్కునజేర్చుకునేవారు. ఈ పచ్చిపచ్చి ఆత్మీయతంతా ఈ ‘ముల్కీ’ కథలో చాలా హేతుబద్దంగా రికార్డ్ అయింది.

కథ మొహర్రం తొమ్మిదో రోజుతో మొదలై పదవ రోజుతో ముగుస్తుంది. అంటే కథా కాలం కేవలం ఒక్క రోజే. అయితే ఈ మధ్య తెలంగాణ సాయుధ రైతాంగ పోరాటం, సంగం క్రియాశీలత, రజాకార్ల అరాచకత్వాలు, పల్లె ప్రజల ఆత్మీయతానురాగాలు, పీరీల ఊరేగింపు… ఎన్నో దృశ్యాలు మన ముందు సినిమా రీళ్లలా కదిలి పోతాయి. నిజానికి హిందువుల జీవితాలు ముస్లింలతో ఎంతో పెనవేసుకొని ఉంటాయి. మసీదుకు పోయి పిల్లలకు జడుపు మంత్రాలు వేయిస్తుంటారు, తాయత్తులు కట్టిస్తుంటారు. పిల్లలు కానీ ఆడవాళ్ళు పిల్లలు కావాలని పీరీల ముందు పబ్బతి పట్టి వరాలు కోరుకుంటారు. హలాల్ చేయిస్తుంటారు. ఇట్లా అదొక సాంస్కృతిక అనుబంధం. ఇదంతా కథలో చాలా నేర్పుగా కూర్చాడు కథకుడు.

సాధారణంగా చారిత్రక కథలు రాస్తున్నప్పుడు అది కథగా కాక వ్యాసంలా మారిపోతుంది. కానీ నిసార్ ఈ ప్రమాదాన్ని చాలా ఒడుపుగా దాటుకొని కథంతా మనస్సుకు హత్తుకునేలా రాశాడు. కథంతా మౌఖిక శిల్పంలో సాగుతూనే ఫ్లాష్ బ్యాక్ టెక్నిక్ లో కూడా నడుస్తుంది. కొంత మంది ముస్లిం కథకులు కథకు ముస్లిం ఫ్లేవర్ తీసుకు రావాలనే ఉబలాటంతో కావాలని ఉర్దూ పదాలు వాడి పాఠకులకు దూరమౌతుంటారు. కానీ ఈ కథలో నిసార్ చాలా జాగ్రత్తగా అవసరమున్న దగ్గరే ఉర్దూ పదాలు వాడడం వల్ల కథకు ఆనాటి వాతావరణాన్ని కల్పించినట్లు అయ్యింది.

ఊరి నిండుగానే కాదు మన గుండె నిండా కూడా పీరీల పండుగ అలవా గుండం లాగే ఎగిసి పడుతుంది. అయితే ‘నా చిన్న తనాన కోమటోల్ల అరుగుల కాడ చిలుకల పేర్లు, కుడుకలు కొనేటోల్లు గుంపులు గుంపులు గుండెటోల్లు. చిన్న పిల్లల మెడల నిండా చిలుకల పేర్ల దండలు కనిపిచ్చేవి. పడుసు పోరగాండ్లు పడుసు పిల్లలకు వరుసలు కలిసినోళ్ళు పరాష్కాలాడుకుంట పోటీలు పడి కుడుకలు ఇప్పిచ్చేది. ఊర్లే ఉన్న పడుసోళ్ళంతా కోమటోళ్ళింటికాడ జాతర లెక్కుండేది. ఇప్పుడా దుకాన్లు లేవు. ఆ జనాల్లేరు. ఆ జోరు లేదు, ఆ మజా లేదు’ అని రాను రాను పండుగ ఎంత యాంత్రికంగా తయారయిందో చూసి తల్లడిల్లి పోతాడు కథకుడు.

కాలం ఎంత మారినా, పండుగ రూపు రేఖలు ఎంత మారినా, పరిస్థితులు ఎంత మారినా ముస్లింల మాయిముంత మాత్రం ఈ దేశంలోనే ఉందని ముస్లింల పౌరసత్వానికి ఒక గట్టి హామీనిచ్చి ముగుస్తుందీ కథ.

(8 జూలై 2020న కరోనా బారిన పడి అకాల మరణం పొందిన వాగ్గేయకారుడు నిసార్ కు అశ్రు నివాళి)