రెండు పక్షులు చూపించిన జీవితం

సౌభాగ్యకుమార్ మిశ్ర గారు ప్రసిద్ధ ఒడియా కవి. వారు సాహిత్య అకాడెమీ పురస్కారస్వీకర్త. వారు 1980-85ల మధ్యలో రాసిన 52 కవితలను “ద్వా సుపర్ణా” అనే పేరుతో (ఎంత ఔచిత్యం ఉన్న పేరు!)  సంకలించి తెచ్చారు. వేలూరి వేంకటేశ్వరరావుగారు వెనిగళ్ళ బాలకృష్ణా రావు గారి సహాయంతో దీన్ని అనుసృజించి మనకు అందిస్తున్నారు. ఈ కవితాసంపుటి గురించీ మాట్లాడే ముందు దీని శీర్షిక గురించి కొంచెం చెప్పాలి.

ద్వా సుపర్ణా. అంటే రెండు పక్షులు. ఈ రెండు పక్షుల ప్రస్తావన ఋగ్వేదంలో ఉంది (అన్నీ వేదాల్లో ఉన్నాయిష! అంటే అన్నీ వేదాల్లోంచీ వచ్చినవే, ఋగ్వేదమే తదనంతర తత్త్వాలకూ పురాణాలకూ మాతృక.)

ముండకోపనిషత్తు ఆ ఋగ్వేదమంత్రాన్ని విడమర్చి ఇలా చెపుతోంది.

ద్వా సుపర్ణా సయుజా సఖాయా సమానం వృక్షం పరిషస్వజాతే

తయోరన్యః పిప్పలం స్వాద్వత్త్యనశ్నన్నన్యో అభిచాకశీతి           (ముండకోపనిషత్, 3.1.1)

ఈ ముండకమంత్రానికి శ్రీ విద్యాప్రకాశానందగిరిస్వామివారి ఉపనిషద్రత్నాకరంలో అనువాదమూ భాష్యమూ ఇలా ఉన్నాయి.

“(జీవుడు, ఆత్మ అను) రెండు పక్షులు మంచి గమనమును కలవియు, ఎల్లప్పుడు కలసియుండినవియు మిత్రత్వముతో కూడియున్నవియు అయియున్నవి. అవి రెండును ఒకే వృక్షమును (శరీరమును)  ఆశ్రయించుకొని కలసిమెలసి యున్నవి. వానిలో ఒకటి (జీవుడు) అజ్ఞానము వలన రుచికరముగతోచు కర్మఫలమును భుజించుచున్నది. మరియొకటి (ఆత్మ) ఏమియు భుజించక సాక్షిభూతముగా చూచుచున్నది.”

(ముండకోపనిషత్తులోని) తరువాతి మంత్రంలోనూ శరీరమందు ప్రవేశించిన జీవుడు మోహమంది దుఃఖపడుతున్నాడనీ పరమాత్మ ఎరుక వలనే దుఃఖరహితుడౌతాడనే అర్థముంది.

2

లేత నీరెండని తలపించే ఈ కవిత్వమంతటా పఠితలను కట్టిపడేసేవీ పట్టికుదిపేవీ అయిన విషయాలు చాలానే ఉన్నాయి. పునరావృతమై అనివార్యమైన మృత్యువు తద్ద్వారా లభ్యమయ్యే నిర్వాణమూనూ మొదట చెప్పుకోదగ్గవి. అంటే ఈ కవితల్లో తత్త్వం మాత్రమే ఉందనికాదు. కవికి తెలిసిన ప్రపంచమే ఉంది. కవికి అనుభవంలోకొచ్చిన సంగతులే ఉన్నాయి. కవి దర్శించీ స్పందించీ ప్రతిఫలిస్తున్న అనుభూతులే ఉన్నాయి. అయితే చాలా కవితల్లో మృత్యుధ్యాస, ముక్తికాంక్ష తటిల్లతల్లా మెరిసి మాయమౌతాయి. అన్నిటికీ సాక్షి జగచ్చక్షువైన కర్మసాక్షి (చాలా కవితల్లో సూర్యుడి ప్రస్తావన ఉంది).

మొదటి కవిత (తెల్లపిట్ట నల్లపిట్ట) వ్యతిరేకస్వభావాలు కలిగినవీ ద్వంద్వాతీతమైనవీ అయిన రెండుపిట్టల గురించే అయితే రెండో కవితలోనే “మా అంతిమ స్వప్నం ఒక మృత్యువు” (తలుపు, పేజీ 15) అని తేల్చారు మిశ్ర గారు. సగానికి సగం కవితల్లో ఈ విషయం పఠితలకు వెంటనే స్ఫురించేదే.

ఇంకా కింది కవితాశకలాలు చూడండి:

“ఏదో అమరత్వం సిద్ధిస్తుందన్న తలపు

కలవరపెడుతున్నదేమో ఎవరికెరుక

ఇంకా ఎక్కువసేపు బ్రతికుండటం

తనకిష్టం లేదని చెపుతున్నాడు

………………………….

కవి మరణం సహజం

చెట్టు నుండి పండు రాలినట్టు”   (ఇరాన్, పేజీ 31)

“ఒక ముద్ద తిని పడుకుంటాను ముక్తి కోరుతూ

ఇంకా చాలా సమయం ఉంది ముక్తికి

నిద్రలో కూడా లేదు విముక్తి” (తోటమాలి పాట, పేజీ 51)

“గుర్తుంచుకో

ఒకసారి బయటపడితే ఇహ తిరిగి రావడం లేదు” (శబ్దభేదం, పేజీ 71)

“నా కోసం ఎదురుచూస్తారు అర్ధరాత్రి వరకూ

స్మశానంలో వేపచెట్టు మీద,

వాళ్ళు నా అనేక మరణాల ప్రేతాత్మలు” (అజ్ఞాతయాత్ర, పేజీ 93)

“మనం ఇక్కడికి రావటంలో కారణం

కారులో ఉండిపోయింది

తాళంచెవులు తీసుకొని డ్రైవరు పారిపోయాడు”  (తప్తపాణిలో పిక్నిక్, పేజీ 97)

“నువ్వు తప్ప మరి ఏ దేవతలు తెలుసు నీకు

ఆఖరికి నిన్ను నువ్వు చంపేసుకో               (ఫొటోగ్రాఫ్, పేజీ 125)

పై కవితాశకలాల్లో ఏదీ ఈ మృత్యుధ్యాసతో మొదలూ అవదు, ఆఖరూ అవదు. ఈ భువిలో బహుశా మృత్యువే ఆద్యంతరహితమైనదని వీరి నమ్మికేమో!

“నిజంగా నోరు మూసుకోలేడు

ఆఖరికి గట్టిగా ఛీత్కరించి

అదృశ్యమౌతాడు, మహాశూన్యంలోకి

……………………….

కానీ అతడు మరచిపోయాడు,

తన తప్పు ఎక్కడ దాచిపెట్టాడో

ఏ మట్టికుండలోనో ఏ చెట్టు మొదట్లోనో

తండ్రి అస్థికలు రెండు దాచినట్టుగా.”    (అపార్థం, పేజీ 105)

ఈ అపార్థం కవితలో మాత్రం చివరకు మిగిలేదేమిటొ చివరే చెప్పారు మిశ్రగారు.

అనేకానేక అనుభవాల సంమిశ్రమమైన జీవితం సంధించే ప్రశ్నలకు మిశ్రగారు తెలివిగా చమత్కారంగా జవాబులు చెబుతారు. మిశ్రగారి కవిత్వంలో సంగీతం ఎంత శబ్దాశ్రితమో నేను చెప్పలేనుగానీ (నేను ఒడియా మూలం చదవలేదు కనుక) బాగా భావాశ్రితం. కవిత హృదయంలో సుళ్ళు తిరుగుతుంది, ఏవో రహస్యార్థాల రాళ్ళే అక్కడ తిన్నగా పడినట్టు.

మిశ్రగారికి కవులందరికీమల్లే అహల్యన్నా శకుంతలన్నా సానుభూతి. అహల్యాశకుంతలలను అనాదిగా కవులు పునర్దర్శించీ కొత్త నిర్వచనాలిస్తూనే వస్తున్నారు. కొత్త కోణాలు కనిపెడుతున్నారు.

వీరి అహల్య చివరిగా తనను శపించిన భర్త గౌతముని శాపపు నిరర్థకతని నిర్వేదంగా తలుచుకొని ఇలా అంటుంది:

“ఎవరికి తెలుసు? ఏ పాద స్పర్శతో

నేను అశోకవృక్షంలా చిగురిస్తానో,

కానీ తను మాత్రం ఇక ఉండరు,

ఆశ్రమం ఖాళీగా పడి ఉంటుంది

వారి సహజ స్వభావం లాగా, వారి శాపంలాగా.”  (అహల్య, పేజీ 143)

అశోకవృక్షమని ఉంది. సీతని రావణుడుంచినదీ అశోకవనంలోనే. మళ్ళీ ఎడబాటు జ్ఞాపకమే.

వీరి శకుంతలకు కావల్సింది కేవలం భర్త ఉంగరమే.

మిశ్రగారి కవితలన్నిటినీ నేనీ నాలుగుమాటల్లో స్పృశించలేదు. చివరి కవిత చివరి భాగం చూడండి:

“ఏ పక్షి అరుపు విని పరుగెత్తానో కాని

అనిపిస్తోంది ఈ పక్షి ఆ పక్షి కాదు”  (పక్షి, పేజీ 255)

సంపూర్ణం మిశ్రగారి కవిత్వం. వీరి కవిత్వం గురించీ ఎంత చెప్పినా ఇంకా కొంత మిగిలే ఉంటుంది. పూర్ణస్య పూర్ణమాదాయ పూర్ణమేవావశిష్యతే!

3

వేలూరి గారు మిశ్రగారి సన్నిహితులు. వారిరువురి స్నేహం వేలూరిగారు లోగడ కటకంలో ఉద్యోగం చేసేటప్పటిది. బహుశా 1960ల నాటిది. అనువాదం పొల్లుపోకుండా ఉంది. తెలుగువారికి మిశ్రగారి “అవ్యయ” ను అనుసృజించి ఇచ్చిన వీరే ఈ “ద్వా సుపర్ణా”ను కూడా తెనిగించి ఇచ్చారు. వేలూరి గారికి తెలుగులోకం ఎంతో ఋణపడి ఉంది. ఆ ఋణం మనం తీర్చుకోలేనిది. దేవతలు నమస్కారానికి వశీభూతులని వేదవాక్కు. కనుక వేలూరి వేంకటేశ్వరరావుగారికి నమస్కారం పెడతాను.

——

For copies:

Visalandhra Publishing House

Vijayawada and its Branches in AP

Navachetana Publishing House

Hyd., and its branches in Telangana.

Navodaya Book House,

Kachiguda, Hyd.

e-book: www.kinige.com