చిట్టెమ్మ… చుట్టం కాని ఆత్మబంధువు…!!

‘‘అన్నపూర్ణమ్మా.. మడి కట్టుకున్నావా… ఏం వండుతున్నావ్… ఎక్కడికి వెళ్లారాయన. కోర్టుకా… ముంగండా…’’
‘‘ఏమ్మా… కుమారమ్మా.. పరీచ్చలా… రాత్రంతా లేట్లు వేసుకునే ఉన్నావు. ఓ దోవలు. కంటి మీద కునుకు లేదనుకో. అయినా సదువుకో తల్లి. నా నిద్రకేముందిలే’’

‘‘ఏమ్మా.. భానమ్మా… వంకాయి కొత్తిమీరి కారం వండావా… ఈదిలోకి వస్తోంది నీ కొత్తిమీర వాసన’’
ఇలా అగ్రహారంలో అందరి ఇళ్లకి సొంత మనిషిలా తిగిరేది చిట్టెమ్మ గారు.

నాలుగు నుంచి నాలుగున్నర అడుగుల పొడవు… ఏమంత లావు… మరీ సన్నం కాని గుప్పెడు మనిషి. బోర్లించిన గిన్నె మీద వెండి తీగల్లా మెరిసిపోయే తెల్లటి వెంట్రుకలు. వాటికి మధ్యలో బియ్యంలో రాళ్లలా అక్కడక్కడా నల్లటి వెంట్రుకలు. ఇందిరా గాంధీలా బాపుడ్ (బాబ్ డ్) హేర్. ఇస్త్రీ లేకపోయినా… పెద్దగా మాసిపోని చీర… అక్కడక్కడా చిన్నచిన్న నల్లటి మచ్చలతో… మోచేతుల వరకూ వచ్చిన లూజు రవిక.  ఆ రవికని కూడా ముడి కట్టుకునే వారు.

కాళ్లకి చెప్పులు…, చేతులకు గాజులు వేసుకున్న చిట్టెమ్మ గారిని నేనెప్పుడూ చూడలేదు. ముఖాన బొట్టు కూడా కనిపించిన గుర్తు లేదు. బోసిపళ్లతో  చిట్టెమ్మగారు నవ్వుతూ  అగ్రహారంలో కల తిరుగుతూంటే రాత్రి పగలు తేడా తెలియని సూర్య చంద్రుల సంగమంలా ఉండేది. ఏ ఊరో… ఎక్కడి నుంచి వచ్చారో…. అగ్రహారంలో ఎవరి బంధువో…. బ్రాహ్మలే అయినా ఏ శాఖో కొంద‌రికి తెలుసేమో కాని నాలాగే చాలమందికి తెలియదు. నియోగులు ఎక్కువగా ఉన్న కూచిమంచి అగ్రహారంలో వారింటికి వెళ్తే చిట్టెమ్మ గారు ఆరువేల నియోగి. అగ్రహారంలో మైనార్టీలైన వైదికుల ఇంట్లో అడుగుపెడితే చిట్టెమ్మ గారు వైదికి. ఏడెనిమిది కుటుంబాలే  ఉన్న ద్రావిళ్ల ఇంట్లో చిట్టెమ్మ గారు కనిపిస్తే ద్రావిడ ఆడపడుచు. అంతలా కలిసిపోయేది ఆ మహాతల్లి.

అగ్రహారం ప్రారంభంలో ఉన్న పోడూరారి ఇంటి దగ్గర కనిపించిన చిట్టెమ్మ గారు ఉత్తర క్షణంలో అగ్రహారానికి ఆ చివర ఉన్న చంద్రమోళేశ్వర స్వామి గుడి అరుగు మీద కనిపించే వారు. తుపానుకి మారుపేరు చిట్టెమ్మ గారి నడక. ఆంధ్రా ఉద్యమ సమయంలో దేశ ఏలికను ఎగతాళి చేసేందుకు ప్రారంభమై మాలాంటి కుర్రాళ్ల నోళ్లలో నిత్యం నానే ‘‘ఇందిరా గాంధీ… కారబ్బూందీ’’ నినాదం వింటే మాత్రం చిట్టెమ్మకి చిర్రెత్తుకొచ్చేది. కొట్టేది కాదు కాని… ఆ ప్రయత్నం చేస్తూనే మర్యాదగా తిట్టేది.  ఏ ఇంటికి యజమాని కాని చిట్టెమ్మ అగ్రహారంలో అన్ని ఇళ్లకు యజమానిగానే తిరిగేది. ఎక్కడో ఏ అరుగు మీదో పడుకుని పొద్దు పొడవక ముందే లేచి ఏ ఇంటి పెరట్లోనో కాలక్రత్యాలు తీర్చుకునేది. సరిగ్గా కాఫీల సమయానికి ఎవరో ఒకరింటికి వెళ్లి మాట కలిపేది.

ఉదయాన్నే చిట్టెమ్మని చూసిన డిగ్రీ కాలేజీ పిల్లలు చాలా అసహనంగా ‘వచ్చేసింది’ అని ఆవిడకి వినపడేలా పైకే అనేసేవారు.  అది విన్న చిట్టెమ్మ  బోసినవ్వుతో ‘‘రాక చస్తానా… పుత్తకాలు పట్టుకుని బయల్దేరండి స్కూళ్లకి’’ అంటూ లోపల తొలి చేస్తున్న దుఖ్ఖాన్ని దింగమింగుకునేది. అమలాపురం ఎస్ కే బీ ఆర్ కాలేజీలో డిగ్రీ క్లాసులు ఉదయం 7-30 గంటలకు ప్రారంభమై మధ్యాహ్నం 12 గంటలకు ముగిసేవి. తిరిగి ఇంటర్మీడియట్ క్లాసులు 12-30 గంటలకు ప్రారంభమై సాయంత్రం 5 గంటల వరకూ  నడిచేవి. దీనికి కారణం కోనసీమలో చాలా పేరు ప్రఖ్యాతున్న కాలేజీ ఎస్ కేబీఆర్ కాలేజీ ఒక్కటే.  చుట్టుప‌క్క‌ల గ్రామాల నుంచి డిగ్రీ చ‌దివేందుకు ఉద‌యం, ఇంట‌ర్మీడియ‌ట్ చ‌దివేందుకు మ‌ధ్యాహ్నం కాలేజీకి చాలా మంది వ‌చ్చేవారు. ఉదయం డిగ్రీ కాలేజీకి వెళ్లే వారితో అగ్రహారంలో దాదాపు అన్ని ఇళ్లు సందడిగా ఉండేవి. హైస్కూల్ కి వెళ్లే మాలాంటి పిల్లల హడావుడి సరేసరి. అదిగో అలాంటి హడావుడి ఉదయపు వేళల్లో వచ్చే చిట్టెమ్మ గారు వంట గదికి ముందో… వెనకో గుమ్మానికి ఆనుకుని గడప మీద మోచేయి ఆనించుకుని కుడి కాలు లోపలికి మడచుకుని… ఎడం కాలు సగం మడతపెట్టి కూర్చునేది. ఆ కూర్చోవడంలో ‘కాఫీ ఇవ్వండి’ అనే డిమాండ్ దాగి ఉండేది.

అగ్రహారంలో అన్ని ఇళ్లు ఎకబిగిన తిరిగేయడం, అక్కడ వారేం మాట్లాడుకున్నారో ఆ మాటలు మరొకరి ఇంట్లో మోసేసి ఆ పూట గడుపుకోవడం చిట్టెమ్మకి తెలీదు. ఏ ఇంట్లో మంచి జరిగినా ఆ మంచిని నేటి వాట్సాప్ కి వంద రెట్లు స్పీడుగా అందరికి తెలిసేలా చేసేదావిడ. అగ్రహారంలో దాదాపు ప్రతి ఇంటి లోగుట్టు చిట్టెమ్మకి తెలుసు. కాని ఏ ఒక్కరి దగ్గర కూడా ఆ గుట్టుని రట్టు చేసేది కాదావిడ. అలాగని ఏ ఇంట్లో అయినా ఇబ్బందులు పడుతూంటే మాత్రం వాటిని కడుపులోనే దాచుకునేది తప్ప పెదవి దాటనిచ్చేది కాదు. ‘పెదవి దాటితే పృద్వి దాటుతుంది’ అనే సామెత చిట్టెమ్మ గారికి తెలిసినంతగా మరెవ్వరికీ తెలీదనుకుంటాను. ఇంటికి బంధువులు ఎవరైనా వస్తే ఆ సమయంలోనే చిట్టెమ్మ గారు కూడా వస్తే తనకు తానే ‘మీరు మాస్టారి బంధువులా.. మా అన్నపూర్ణమ్మ తరపువారా… నేను ఈ ఇంట్లో దాన్నే. నన్ను మీరెరగరు’ అని పరిచయంలాంటిది చేసేసుకునేది. అంతే కాదు.. తన వల్ల ఆ ఇంటి వారికి ఎలాంటి ఇబ్బంది కలగకుండా ‘ఊరికే వచ్చానమ్మా. చూసిపోదామని. బోయినానికేం కాదు’ అని ఓ నవ్వు నవ్వేసి వెళ్లిపోయేది.

తన రాక కారణంగా ఆ ఇంటికి వచ్చిన బంధువులు, ఆ ఇంటి వారు ఇబ్బంది పడకూడదన్న మధ్యతరగతి సామాజిక ఎరుక చిట్టెమ్మగారిలో కనిపించేది. అగ్రహారంలో ఎవరింట్లో ఏ శుభకార్యం జరిగినా మూడు నాలుగు రోజుల పాటు చిట్టెమ్మ సందడి అంతా ఇంతా కాదు. అలాగని పనులు చేసేది కాదు. నలుగురు కూర్చున్న చోటకి వెళ్లి మాట కలిపేది. పెళ్లి జ‌రుగుతూంటే విడిది ఇంట్లో మగ పెళ్లివారి దగ్గరికి వెళ్లి పెళ్లి కూతురు గురించి, ఆ కుటుంబం గురించి నాలుగు మంచి మాటలు చెప్పేది మహాతల్లి. అప్పగింతల వేళ తన కూతుర్ని అత్తవారింటికి పంపుతున్నట్లుగా కన్నీళ్లు పెట్టుకునేది చిట్టెమ్మ. తనను విసుక్కున్న…, ఎగతాళి చేసిన ఆడపిల్లల పెళ్లి అయినా సరే వాటిని ఇసుమంతైనా తలంపులోకి తెచ్చుకోకుండా ఆ పిల్లల గురించి నాలుగు మంచి మాటలు చెప్పేదావిడ. ఎంతో మంది కూచిమంచి వారు ఉన్న  అగ్రహారంలో ఓ కూచిమంచి వారి ఇంటి పెరట్లో కొందరు మధ్య వయస్కులు పేకాట ఆడే వారు. అది అందరికీ తెలిసిన బహిరంగ రహస్యం. లాయ‌ర్లు ఎక్కువ‌గా ఉన్న అగ్ర‌హారానికి వేరే పని కోసం ఒకరిద్దరు పోలీసులు వచ్చినా… అలా వచ్చిన వారిని చిట్టెమ్మ చూసి బియ్యం కొట్టు రాజు గారి ఇంటి పెరట్లోంచో… గాదె రామం గారి ఇంటి పెరట్లోంచో మెల్లగా వెళ్లి పోలీసుల సంగతి పేకాట బ్రందానికి చేరవేసేదావిడ‌.  ఫైలేరియా కారణంగా చిట్టెమ్మకి ఏడాదికి రెండు మూడుసార్లు విపరీతమైన జ్వరం వచ్చేది. ఆ జ్వర తీవ్రతలో చిట్టెమ్మ పడిన వేదన వర్ణనాతీతం. ఏ అరుగు మీదో పడుకుని ముక్కుతూ… మూలుగుతూ బాధపడేది.

అగ్రహారంలో ఎవరో ఒకరు ఇంత కాఫీ ఇచ్చినా…. తినడానికి ఏ టిఫిన్ వంటిదో తీసుకువచ్చినా అది ఆ అరుగు వద్దకే తీసుకువెళ్లాలి కాని జ్వరం తగ్గే వరకూ ఎవ్వరింటికి వచ్చేది కాదు చిట్టెమ్మ. ఫైలేరియా జ్వరం అంటురోగం కాదని ఆమెకు తెలిసినా… తన కారణంగా పిల్లలున్న ఇల్లు ఇబ్బంది పడకూడదన్న సొంత లాక్ డౌన్ నిర్ణయం ఆమెది. అగ్రహారం చివరిలో శంకరమఠం దగ్గర ఉన్న రిక్షా స్టాండికి వెళ్లి వాళ్లలో ఓ రిక్షా వాడిని తీసుకు రమ్మని మాలాంటి కుర్రాళ్లని అడిగేది. అలా వచ్చిన రిక్షాలో ఎలాగో కూలబడి హైస్కూల్ రోడ్డు మ‌లుపులోని డాక్టర్ మంథా సుబ్బారావు గారి దగ్గరికి వెళ్లి ఆయన ఇచ్చిన మందో, టానిక్కో తీసుకుని వచ్చేసేది చిట్టెమ్మ. ఈ భూప్రపంచంలో తన జ్వరాన్ని తగ్గించేది…, తన శారీరిక బాధకు ఉపశమనం కలిగించేది డాక్టర్ మంథా సుబ్బారావు తప్ప వేరెవ్వరూ కాదని చిట్టెమ్మ గారికి అగ్రహారం అంత నమ్మకం. వృద్ధాప్యం చిట్టెమ్మని కుంగదీసింది. ఎవరితోనూ చేయించుకోకుండా ఆ నిరుపేద మహారాణి చిట్టెమ్మ శారీరిక ధర్మాన్ని అనుసరించి అనంతలోకాలకు వెళ్లిపోయింది.

స్వతంత్ర దేశంలో చావు కూడా పెళ్లి లాంటిదే అన్న ఆత్రేయ మాటలు చిట్టెమ్మ గారి చివరి ప్రస్థానంలో నిజమయ్యాయి. అగ్రహారంలో ప్రతి ఒక్కరూ చిట్టెమ్మతో  అనుబంధాన్ని పంచుకున్నారు.  కన్నీళ్లను కొంగుతో తుడుచుకుంటూ ‘‘అగ్రహారంతో ఏ జన్మ రుణమో… ఇలా తీర్చుకుంది’’ అని కళ్లు వొత్తుకున్నారు. చిట్టెమ్మ అంత్యక్రియలే కాదు… తదనంతర ఉత్తర క్రియలను కూడా అగ్రహారంలో అందరూ కలిసే చేశారు. చిట్టెమ్మ మరణించిన పదో రోజున అగ్ర‌హారంలో కొంద‌రు కౌశిక ఒడ్డున ఆమెకి ధర్మోదకాలు ఇచ్చి తెలియని… వెంటాడే ఓ రుణం తీర్చుకున్నారు.  అగ్ర‌హారంలో ఎవ‌రికీ చుట్టం కాని  చిట్టె‌మ్మ త‌న మ‌ర‌ణంతో ఆత్మ‌బంధువుగా… అంద‌రి బంధువుగా మిలిగిపోయింది.

*