కాలా  ‘రజనీ సినిమా’  కాదు!

సుమీత్ సామోస్ (ఇంగ్లిష్)   (తెలుగు అనువాదం ల.లి.త.)

(పా. రంజిత్ సినిమాలోని కులతత్వ వ్యతిరేక రాజకీయాల గురించి ఓ దళిత బహుజన పరిశీలన)

‘ప్రధాన స్రవంతి అంటే మేమే’ అని దర్శకుడు పా. రంజిత్  చెప్తున్నట్టుగా వుంది కాలా సినిమా. ‘మేమే’ అంటే ఇక్కడ భూమి, చదువు వనరులూ ఏమీ లేకపోయినా వాటికోసం సంఘటితం అవుతూ పోరాడుతున్న ఈ దేశపు అధిక సంఖ్యాకులైన బహుజనులు.  ఈ కథను చెప్పటానికి ముంబై లోని ధారావి (ఆసియాలోనే అతిపెద్ద మురికివాడ) ని నేపథ్యంగా తీసుకున్నాడు దర్శకుడు.

సామాన్యంగా ధారావిలో ఎలాంటి సామాజిక వర్గానికి చెందిన మనుషులు వుంటారూ అందులోనూ ప్రత్యేకంగా ఈ సినిమా లొకేషన్ ఎటువంటిదీ అని ఊహించటానికి పెద్దగా ఏం లేదు.  ఆ బస్తీ పేరు భీమ్ వాడా. గౌతమ్ బుద్ధ నగర్. గోడమీద బుద్ధుడూ, మహాత్మా ఫూలే, బాబాసాహెబ్ అంబేద్కర్ ల పటాలు. ‘నికల్ నికల్’ పాటలో కోలి వాడా, కుంభార్ వాడా అనే పేర్లు రావటం, సినిమా ప్రారంభంలోనే తమను అక్కడినుండి తరిమేయటానికి ప్రయత్నిస్తున్న ఆ ప్రాంతపు రాజకీయ నాయకులూ అధికారులకు వ్యతిరేకంగా నిరసన ప్రదర్శన చేసే చాకలివాళ్ళు.  ఇంతేకాదు. ఆ ప్రాంతానికి దగ్గరలోనే పెరియార్ చౌక్..  ఇయోతీ థాస్, మార్క్స్, లెనిన్ ల ఫోటోలు,  ఇంకా కాలా ఇంటి దగ్గరలోనే బలి చక్రవర్తి  చిన్నసైజు విగ్రహం, అణచివేయబడిన రిపబ్లికన్ పార్టీ  చిన్నజెండాలు (మధ్యలో అశోక చక్రంతో), ఆ దగ్గరే గొడ్డుమాంసం  అమ్మే దుకాణం, అక్కడే ఆకుపచ్చ జెండాలు. సూటిగా చెప్పాలంటే తమిళనాడులో జరుగుతున్న కులతత్వ వ్యతిరేక పోరాటాల కారణంగా ఎగసిపడుతున్న సామాజిక రాజకీయ అలలకు సృజనాత్మక చిత్రణ ఈ సినిమా. దీనివెనుక ధారావిలో బ్రతుకుతున్న దళిత బహుజన వలసజీవులున్నారు. మహారాష్ట్ర లోని కులతత్వ వ్యతిరేక పోరాటాలూ వున్నాయి.

అగ్రవర్ణాలవారు గుత్తకు తీసుకున్న డాక్యుమెంటరీలు, సినిమాలు, న్యూస్ రూములూ.. ఇవన్నీ పట్టణాల్లోని మురికివాడలను వంచనకు గురయినవాటిగా చిత్రీకరిస్తాయి.  దీనికి వ్యతిరేకంగానూ, ఇంకా అశుభ్రత, నేరం లాంటి అభిప్రాయాలకు వ్యతిరేకంగానూ  ‘కాలా’ లో అణచివేతకు గురైన పాత్రలు మామూలు మనుషుల్లాగా సహజంగా చిత్రించబడ్డాయి. వాళ్ళెలా ఉంటారో అలాగే చూపించారు. సర్వసాధారణత్వం, సంబరాలు, దుఖం, వాదులాటలు,  ప్రేమ, సంబంధాలు, మరీ ముఖ్యంగా వాళ్ళ చరిత్రలో భాగమైన రాజకీయ చట్రాలు.. వీటన్నిటితో కూడిన దళిత బహుజన నిత్యజీవిత సత్యాలను మన దృష్టినుంచి దాటిపోకుండా ‘కాలా’ సజీవంగా మనముందు వుంచుతుంది.

భారతీయ సినిమా చరిత్రను చూస్తే ‘రాజా హరిశ్చంద్ర’ నుంచీ నేటి ‘వీరే దీ వెడ్డింగ్’ వరకూ అగ్రవర్ణాల జీవితాలనూ వాళ్ళ ప్రపంచాన్నీ ఎన్నో రకాల కథల్లో ఇమిడ్చారు. ‘సంజూ’ పేరుతో సినిమా తీస్తూ సంజయ్ దత్ వంటివాళ్ళను హీరోలు చేస్తున్నారు. వాళ్ళ దుఖాలూ, వాళ్ళ నవ్వులూ, ప్రేమలూ, వాళ్ళ చారిత్రక కథలూ, విజయాలూ, దయ్యం కథలూ.. ఇవన్నీ వెండితెరను అలంకరిస్తున్నాయి. సినిమా సత్యాన్నే నమ్మాలంటే, అగ్రవర్ణాల వారే బీదలు. వాళ్ళే ధీరులైన ప్రేమికులూ, వీరులైన ఉద్ధారకులూ. దళిత బహుజన శ్రామికుల శ్రమను దోపిడీ చేసే పీఠంమీదే కల్పిత చరిత్ర మొత్తం  నిర్మించబడింది. మనుషులుగా ఈ శ్రామికుల అస్తిత్వమే అగ్రవర్ణాలవారికి పట్టదు.

అగ్రవర్ణాల అధికారంలో వున్న సినిమారంగం చేసే చరిత్ర కల్పనా, వక్రీకరణా లాంటి వాటికి భిన్నంగా ఈ దేశపు దళిత బహుజనుల చారిత్రక అస్తిత్వాలను పైపై పూతలు లేకుండా చూపించిన ఏకైక సినిమాగా ‘కాలా’ నిలబడుతుంది.

సవర్ణ ప్రపంచం దృష్టికి అసలేమీ కనిపించని విషయాలే ఈ సినిమాకు ప్రధానమైనవీ, దీనిని నిలబెట్టేవీ. అవి బహుజనుల జీవితాలూ కథలూనూ. వాళ్ళ ఉనికీ, చర్మం రంగూ, బట్టలూ, ఆఖరుకు వాళ్ళ పేర్లు కూడా సవర్ణుల నిత్యజీవితంలో అసహ్యానికీ నిరాదరణకూ గురైనవే.  హిందూ కులతత్వ విలువలను నీచంగా ప్రదర్శించే హరిదాదా అనే క్రిమినల్ రాజకీయ నాయకుడు కాలాను కలవటానికి వచ్చి, సెల్వి యిచ్చే మంచినీరు తాగటానికి ఇష్టపడని సీన్ లో కులతత్వం అనే సామాజిక సత్యం స్పష్టంగా చిత్రించబడింది. ఇంకొక సీన్ లో హరిదాదా ఇంటికి కాలా వెళ్ళినపుడు అతను కాలాను హీనంగా చూస్తూ తన కాళ్ళమీద పడమని అడగటం బ్రాహ్మణీయ గ్రంథాలలో వర్ణవ్యవస్థకు చెందిన సామాజిక ఆధిపత్యశ్రేణి  బ్రహ్మ శరీరంగా ఊహించబడటాన్ని గుర్తు చేస్తుంది.

అసలు ఉనికే లేనివాళ్ళుగా చూడబడేవాళ్ళూ  లేదా అసహ్యకరంగా చూడబడేవాళ్ళే ‘కాలా’ లో మాట్లాడతారు. వాళ్ళే పారాయ్, హిప్ హాప్ లను ప్రదర్శిస్తారు. వాళ్ళే జాగరూకులుగా సంఘటితులై, ఉద్యమిస్తారు. అవినీతితో పిరికితనంతో మోసపూరితంగా తమ భూమిని ఆక్రమించి లాక్కునే చిన్నచిన్న సమూహాలకు చెందిన అగ్రవర్ణాలవారికి వ్యతిరేకంగా పోరాడతారు.

‘క్యారే సెట్టింగా?’ అని కాలా చెప్పిన డయలాగ్ దళిత బహుజనులను అణచివేయటానికి ఉపయోగించే పైన చెప్పిన మార్గాలను సూచించేదే. హరిదాదా స్టేజి మీద మాట్లాడుతున్నప్పుడు రెండు ముఖ్యమైన పదాలు కొట్టవచ్చినట్టు కనిపిస్తాయి.  అవి ‘మను రియల్టీ’, ‘దండకారణ్యనగర్’.  ఈ మాటలకు సవర్ణుల లోకంలో, మతంలో, గ్రంథాలలో చాలా ప్రాముఖ్యత వుంది.  ఉపమానంగా చెప్పాలంటే శూద్రులకూ, అతిశూద్రులకూ, స్త్రీలకూ కనీసమైన మానవహక్కులను, భూమి, ఆయుధాలు, వనరులు, ఆఖరుకు విద్యను కూడా ఇవ్వటానికి తిరస్కరించే, అణచివేసే కులవ్యవస్థను అమల్లోకి తెచ్చిన ప్రాచీన స్మృతి మనువుది. ఎవరైనా వీటిలో దేనిని అతిక్రమించినా వారిని హింసించటానికి వికృతమైన దండనలను రూపొందించారు.  బ్రాహ్మణ/ సవర్ణ పురాణాల్లో దండకారణ్యం రాక్షసులది.  దండకారణ్యం, అంటే నేటి ఛత్తీస్గఢ్, ఝార్ఖండ్, ఒడిశా, ఆంధ్రప్రదేశ్ ల లోని కొన్ని ప్రాంతాలలో, రామాయణంలోని కొన్ని ఘట్టాలు జరిగినట్టుగా చెప్పబడింది.

సినిమాలో ‘నవభారత రాష్ట్రవాది పార్టీ’ అనే జెండాతో దండకారణ్యనగర్ ను అభివృద్ధి నమూనాగా తయారుచేసేపనిలోవున్న ‘మను రియల్టీ’  భీమ్ వాడా ను ఆక్రమించి, అక్కడి భూమిని బహుజనులనుండి లాక్కుని, వారిని నాశనం చేసే ప్రయత్నం చేస్తుంది. దీనిని ప్రతీకగా చూస్తే, ఛత్తీస్గఢ్, ఝార్ఖండ్ ఒడిశాలలో కొంత భాగమైన దండకారణ్య ప్రాంతం గుర్తుకు వస్తుంది. అక్కడ మనుస్మృతి భావజాలాన్ని ఆచరణలో పెడుతున్న పెద్దపెద్ద కార్పొరేట్ లు, మైనింగ్ మాఫియాలు, కాంట్రాక్టర్స్ కలిసి ఆదివాసీలనుంచి భూమిని లాక్కోవటంతో వారి జీవితాల్లో మహా వినాశనకరమైన పరిణామాలు ఎదురౌతున్నాయి.  ఈ సినిమాలో హరిదాదా చేసే ప్రయత్నం కూడా అటువంటిదే. సినిమా మొదల్లోనూ తరువాతా అభివృద్ధి పేరుతో చేసే హంగామా ఒకపక్క – కాలా, హరిదాదాల మధ్య జరిగే తీవ్రమైన వాగ్యుద్ధంలో బహుజనులు భూమికి ఇచ్చే ప్రాముఖ్యత మరోపక్క. “నీకు భూమి అధికారాన్నిచ్చేదయితే, మాకు అది జీవితం. మీ దేవుళ్ళు మనమధ్య అడ్డం వచ్చినా సరే వాళ్ళనూ వదలం” అని కాలా హరిదాదాతో చెప్పే మాటలు మామూలు మాటలు కావు. అది కులవ్యవస్థపై శక్తివంతమైన ఖండనే కాదు. దళిత బహుజనుల అభ్యుదయానికీ  సంతోషానికీ అడ్డుపడుతున్న బ్రాహ్మణీయ భావజాలాన్ని తోసిపుచ్చమనే పిలుపు కూడా.

ఈ సినిమాలోని స్త్రీ పాత్రల విషయానికి వస్తే,  తూఫానీ, జరీనా, సెల్వీ .. ఇంకా బస్తీలోని చాలామంది స్త్రీలు.. వీళ్ళంతా  సమాజంలో మార్పును తీసుకొచ్చేవాళ్ళు. పోరాటాన్నీ ఆందోళనలనూ ముందుండి నడిపిస్తూ స్థిరంగా తమ గొంతును వినిపిస్తూ ధారావిలో ముఖ్యమైన నిర్ణయాలు కూడా తామే తీసుకోగలిగే సత్తా ఉన్నవాళ్ళు. జరీనా హరిదాదాను కలిసినప్పుడు తననుంచి ఏదో సాయాన్ని ఆశించివచ్చినట్టుగా ఆమెను చులకనగా చూస్తాడు. అతనేదో  పితృస్వామ్య ఆధిపత్య భావాన్ని ప్రదర్శిద్దామనుకుంటే, ఆమె దాన్ని సాగనివ్వదు. పోలీసులనూ రాజకీయనాయకులనూ ఎదుర్కోవటంలోనూ  ధారావి భవిష్యత్తుగురించి నిర్ణయాలు తీసుకోవటంలోనూ తూఫానీ ముందువరసలో ఉంటుంది. ఉమాదేవి రచించగా ప్రదీప్ కుమార్, ధీ లు పాడిన కణ్ణమ్మా పాట శాంతంగా ఉంటే, రాప్ పాటలు సామాజిక రాజకీయ విమర్శ చేస్తాయి. ధారావి పాటల్లో సహజమైన కమ్మదనం, ప్రాంతీయ నుడికారం ఉంటాయి. వెనుకబడ్డ జాతుల యువకులకు చోటు కల్పిస్తూ హిప్ హాప్ ను ప్రదర్శించే ధారావి యునైటెడ్, కాస్ట్ లెస్ కలెక్టివ్ లాంటి ప్రముఖ గ్రూపులవి.

సినిమాలోని ప్రధాన స్రవంతి రాజకీయాల దగ్గరకు మళ్ళీ వస్తే, ఒక సీను నాకు తోచింది. ఈ శ్రామికులు, అంటే అణచివేయబడిన కులాలవారు ప్రభుత్వానికి వ్యతిరేకంగా నిరసన చేస్తూ ఒకరోజు పని చేయటం మానేసినప్పుడు, సోషల్ మీడియాద్వారా ఆ వార్త అందరికీ చేరుతుంది. ఇది నాకు ఎస్సీ ఎస్టీ  ప్రివెన్షన్ ఆఫ్ అట్రాసిటీ చట్టాన్ని నీరుగారుస్తున్నందుకు నిరసనగా ఏప్రిల్ రెండవ తేదీన జరిగిన భారత బంద్,  భీమా కోరేగావ్ కు వచ్చిన దళిత బహుజనుల మీద జరిగిన హింసకు వ్యతిరేకంగా మహారాష్ట్రలో జనవరిలో అంబేద్కర్ వాదులు చేపట్టిన నిరసనలను గుర్తుకు తెచ్చింది. ఈ రెండు నిరసన ప్రదర్శనలూ కూడా శక్తివంతమైన సోషల్ మీడియా ద్వారా జనాన్ని కూడగట్టి నిరసనల క్రమాన్ని అందరికీ ఎప్పటికప్పుడు తెలియజెప్తూ జరిపారు.

సినిమాలో న్యూస్ చానెల్స్, ధారావిలో దళిత బహుజనులు ప్రారంభించిన నిరసన ప్రదర్శనను ఏదో అపరాధంలాగా చిత్రీకరిస్తాయి. నిరసన కారణంగా ట్రైన్ లో ప్రయాణం చేయాల్సివచ్చిన ఉన్నతవర్గపు మహిళ నిరసనకారులమీద తన కోపాన్నంతటినీ వెళ్లగక్కుతుంది. వాళ్ళ సౌకర్యం తప్ప ఇంకేమీ పట్టని మధ్యతరగతి, అధికార కులాల ఉదాసీనతను ఇది పట్టిచూపిస్తుంది. మరోవైపు ఈ సీన్, బహుజన ప్రధానస్రవంతే సవర్ణుల చిన్న ప్రపంచపు అస్తిత్వానికీ కొనసాగింపుకూ వీలు కల్పిస్తోందన్న నిజాన్ని నొక్కిచెప్తోంది.

కొన్ని ప్రతీకలూ పురాణగాథలూ ఎలాంటివంటే అవి సవర్ణ ద్విజులూ బహుజనుల సామాజిక సాంస్కృతిక సంభాషణలలో చాలా భిన్నమైన అర్థాలను కలిగివుంటాయి. వాటిని పక్కపక్కనే వాడటం నన్ను చాలా ఆకర్షించింది.  అలాంటిది ఒకటి ఏమిటంటే, హరిదాదా ఇంటి గోడమీద పరశురాముడి ఫోటో ఉంటే, కాలా టేబుల్ మీద ‘అసుర’ పుస్తకం ఉంటుంది.  మరొకటి, గణేశ నిమజ్జనం జరుగుతూ ఉంటే హరిదాదా అనుచరుడూ, నేరస్తుడూ అయిన రాజకీయనాయకుడు విష్ణును కాలా జీప్ నడుపుతూ చంపేస్తాడు. జీప్ లైసెన్స్ ప్లేట్ మీద BR 1956 అని ఉంటుంది. సంస్కరించవీలుగాని సనాతనధర్మమని పిలవబడేదానిని వదిలి అంబేద్కర్ లక్షలమంది అనుయాయులతో బుద్ధిజంలోకి మారిపోయిన సంవత్సరం అది. ఇంకోసారి హరిదాదా ఇంట్లో యజ్ఞం జరుగుతూవుంటే బ్రాహ్మణపూజారి ‘జై సియారాం’ అంటాడు. అదేసమయంలో ధారావిలో జనం చంపబడతారు.

స్పష్టమైన కులతత్వ వ్యతిరేక రాజకీయాలు కేంద్రంగా ఉంటూ, ప్రతీదీ వాటిచుట్టూనే తిరుగుతూవుండగా, ‘కాలా’ దళిత బహుజన జీవితాన్నీ వాళ్ళ ప్రపంచాన్నీ చూపిస్తుంది. పవిత్రత, అధికారం, స్థానం లాంటి బ్రాహ్మణీయభావజాలానికి ఎదురుగా నిలబడి, వాటినన్నిటినీ పక్కకు తోసేస్తుంది.

ఈ సినిమాను చూస్తున్న, రివ్యూలు రాస్తున్న, అభిప్రాయాలు తెలుపుతున్న చాలామంది సవర్ణులు ఇదింత స్పష్టంగా దళితబహుజన హక్కులకోసం పట్టు పడుతూ ప్రతిపాదనలు చేయటాన్ని తట్టుకోలేకపోతున్నారు. ఎక్కువమంది ఈ కథలో తమకోసం ఎక్కడో ఓ చోటు వెదుక్కోవటానికి కష్టపడి ప్రయత్నిస్తున్నారు. వాళ్ళూ, వాళ్ళ కులప్రపంచమూ ఇలా  ఎదిరించబడటం చూసి, వాళ్ళ సవర్ణ ప్రపంచజ్ఞానం చిరాకు పడుతోంది. తాము ఈ కథలో అసలే లేకుండా అయినా అయిపోయారు లేదా సమస్యలు సృష్టించే చిన్న గ్రూప్ గా ఎక్కడో ఒకచోట ఉన్నారని అర్థం చేసుకున్నారు.   అందువలన వాళ్ళవైపునుంచి కేకలు మొదలయి క్రమంగా పెరిగిపోతున్నాయి. మరికొంతమంది ‘కాలా’ సినిమాను రాజకీయాలు, ముఖ్యంగా కులతత్వ వ్యతిరేక రాజకీయాలు లేని సినిమాగా ముద్రవేయటానికి ప్రయత్నిస్తూ దీనిని రజనీకాంత్ సినిమా అనేస్తున్నారు.  దర్శకుడు పా. రంజిత్ (ఈయన అంబేద్కర్ వాది) చేసిన మేథోశ్రమనూ శారీరక శ్రమనూ, సినిమాను సాధ్యం చేయటంలో చేయివేసిన ఎంతోమంది దళితబహుజనుల శ్రమనూ సహకారాన్నీ కనబడనీయకుండా చేసే ప్రయత్నం చేస్తున్నారు వీళ్ళు.  మరికొంతమంది ఈ సినిమాను రైట్ వింగ్ ఫాసిజాన్ని ఎదిరించినందుకుగాను ప్రగతిశీలమైనదని మెచ్చుకుంటూనే, కులతత్వ వ్యతిరేక, విప్లవ అనుకూల శక్తిని కలిగివుందని అంగీకరించటానికి ఇష్టపడటం లేదు. ఇంకా ఎన్నాళ్ళు వీళ్ళు ఈ అజ్ఞానంలో కొట్టుమిట్టాడుతుంటారో!

వీళ్ళందరికీ కాలా లాగే నేనొక మాట చెప్తాను. “కాలా బహుత్ భారీ హై, చల్ తెరే నికల్ నికల్”

కాలా: కొన్ని నిజాలు: