ఒకనాటి కర్నూలు పల్లెను కెమెరా పెట్టి చూపిన కథ..

కొన్ని కథలు చదువుతున్నపుడు, పేడతట్ట నెత్తిన పెట్టుకుని ఊరి గొడ్ల వెనుక తిరిగే అమ్మ కొంగుపట్టుకుని నడిచినట్టుగా ఉంటుంది. మారుతి పౌరోహితం రాసిన కథలు నన్ను ఇలాగే బాల్యంలోకి తీసుకువెళ్లాయి. ‘కుశలంబేగదా ఆంజనేయా’ అనే కథ పూర్తిచేసి పుస్తకం మూసేసి రెండు వారాలు దాటినా, అది మరుగైపోయిన మా నాయనను పదేపదే గుర్తు చేస్తూనే ఉంది. పల్లె మనుషులను నాటకం ఎంత గాఢంగా అల్లుకుపోయి ఉండేదో ఆత్మీయంగా చెప్పిన కథ ఇది. ఊళ్లకు ఊళ్లు బండ్లు కట్టుకునీ, చాపలు చుట్టుకునీ, నులక మంచాలు తెచ్చుకునీ నాటకానికి వచ్చే రోజులు నాకు తెలుసు. అట్లా మా ఊరికి పాతిక కిలోమీటర్ల దూరం చిట్టడివిలో ప్రయాణించి, పులికాట్‌ ఉప్పుకయ్యల ఒడ్డున కరెంటు లేని కల్లూరు అనే చిన్నపల్లెలో ‘బాలనాగమ్మ’ నాటకానికి మా నాయనా, ఆయన స్నేహితులూ సిద్ధమైన రోజుల సందడిని ఈ కథ నాకు గుర్తు చేసింది.

కుశలంబే గదా ఆంజనేయ చదవండి!

డైలాగులు, పద్యాలు, హావభావాలు పలికే తీరు నేర్చుకునే క్రమంలో దొర్లే తప్పులూ, నవ్వులూ, తిట్లూ, కోపాలూ, కొట్టడాలూ, అలకలూ, బుజ్జగించడాలూ.. భలే రోజులవి. సంగుగా రేబాల రమణ. బాలనాగమ్మగా గూడూరు సావిత్రి, మాయల ఫకీరు వేషం వేసిందెవరో నాకు గుర్తుకు రావడంలేదు. పెద కార్యవర్ధిరాజుగా తోట వేంకటేశ్వర్లు వేశారు. మా నాయన చాకలితిప్పడు.  నాటకంలోని ఇతర చిన్న పాత్రలకు నటుల ఎంపిక, శిక్షణ బాధ్యత మా నాయనది. ఆయన తన టైలరు శిష్యుల్లో కొందరికి నేర్పడం మొదలు పెట్టాడు. చందమామ కథల్లోంచి దిగొచ్చి మాట్లాడుకుంటున్నట్టుగా ఉండేది వాళ్లు ప్రాక్టీస్‌ చేస్తూ ఉంటే. చినకార్యవర్ధిరాజు పాత్రకు తగిన పిలగాడు కోసం వెతుకుతూ ఉంటే, ‘నేను వేస్తా’ అని అడిగాను. అప్పుడే హైస్కూలు బడి మెట్లెక్కిన వయసులో ఉన్న నావైపు సందేహంగా చూశాడు మా నాయన. ఆయన శిష్యుడు గూని సుబ్రమణ్యం మాత్రం, ‘ఉత్సాహపడతా ఉండాడు గదా నేర్పిద్దాం నా.’ అని రెకమండ్‌ చేశాడు.  నాలుగు డైలాగులూ, రెండు పద్యాలూ  రాసిచ్చి.. తడబడకుండా, తప్పుపోకుండా చెబితేనే స్టేజీ ఎక్కిస్తామని షరతు పెట్టాడు మా నాయన. నోటుపుస్తకం ముందు పెట్టుకుని పరీక్షకి పాఠం చదివినట్టుగా నేను డైలాగులు చదువుతుంటే టైలరు కాలేషా చూసి,  ‘ఇట్ట కాదబయా డ్రామా నేర్చేది. దినామూ పొద్దన్నే ఏటికి బోతావు గదా. పోతా… డైలాగులు చెప్పుకోవాల. కడుక్కుంటా… డైలాగులు చెప్పుకోవాల. వొస్తా… డైలాగులే చెప్పుకోవాల. ఒళికి పోసుకునేటపుడు సబ్బు రుద్దుకుంటా గూడా డైలాగులే పలకాల..’ అని  కిటుకు చెప్పాడు.

ఇంకన సాధన మొదలైంది. ఒంటేలు గంట కొట్టగానే బడి వెనక్కి పరుగుతీసి పోసుకుంటా ‘నాదు జనయిత్రి.. సాద్వి అయినదియనేమి..’ అని పద్యం ఎత్తుకోగానే పిలకాయలు వన్సమోర్‌..వన్సమోర్‌ అని అరస్తా ఈలలేసేవాళ్లు. చినబాలవర్ధిరాజు నడుముకి చిన్న చురకత్తి ఉంటుంది. కంసాలమిట్ట మింద పెద్దోడినడిగి చెక్కతో కత్తి చెక్కించుకున్నాను. దాన్నెప్పుడూ మొలతాడుకి దోపుకోనుండేవాడిని. మాటి మాటికీ చెక్కకత్తిని దూసి పద్యం ఎత్తుకునేవాడిని. నా నేస్తులంతా మళ్లీమళ్లీ అడిగి నాతో డైలాగులు చెప్పించుకుంటా ఉంటే భలే కుశాలగా ఉండేది.

రేబాల రమణ నన్ను ఉమశ్రీ అని పిలిచి, నేను ఉడుక్కుంటూ ఉంటే ఆటపట్టించేవాడు. డ్రామా వేసే రోజుకి కల్లూరుకి చేరుకున్నాం. పెట్రొమాక్స్‌ లైట్లకి పురుగులు కమ్ముకుంటూ ఉన్నాయి. చుట్టుపక్కల పల్లెల నుంచి జాతరకు వచ్చినట్టుగా వచ్చిన జనాన్ని చూస్తూనే కాస్త దడ మొదలైంది. మేకప్పులు జరుగుతున్నాయి. చొక్కా, చెడ్డీ విప్పేసి డ్రాయర్‌తో కూర్చోమన్నారు. సిగ్గుపడుతూనే సిద్దపడ్డాను. నా ముఖంలో మారుతున్న రంగులు చూస్తూ రేబాల రమణా, మా నాయనా గుసగుసగా మాట్లాడుకున్నారు. కాసేపటికే నాకన్నా రెండు మూడేళ్లు పెద్ద వయసున్న ఇంకో పిలగాడు వచ్చి మేకప్‌ చేసే ఆయన ముందు కూర్చున్నాడు. రంగు పూసి, పౌడరేసి, ధగధగ మెరిసే గుడ్డలు తొడిగి వాడ్ని చిన కార్యవర్ధి రాజుని చేశారు.  వాడు స్టేజి మీదకి వెళ్లీవెళ్లగానే ఈలలు హోరెత్తాయి. ఈ బుడ్డోడికి ఇంత సీనేందబ్బా అని మాయలఫకీరు ఆశ్చర్యంగా చూస్తున్నాడు. చినకార్యవర్ధిరాజు వేషంలో ఉన్నది నేనే అనుకుని ఆ ఊళ్లో ఉన్న మా హరిదాసు చిన్నాయన బంధుబలగం అంతా కలిసి చేసిన హడావుడి అది. తెర వెనుక నిలబడ్డ నా కళ్లలోంచి నీళ్లు కారిపోతూ ఉంటే సంగు వేషంలో ఉన్న రేబాల రమణ ‘ఉమశ్రీ మొదటిసారి కదా. జంకతావని వాడ్ని ఎక్కించినాం. జాగ్రత్తగా చూడు. ఈసారి నువ్వే ఎక్కుదువుగానీ’ అని సముదాయించాడు. విశేషం ఏమిటంటే ఆ రోజు వేషం వేసింది నేను కాదని  కల్లూరులోని మా చుట్టపక్కాలు ఎవ్వరికీ ఇప్పటికీ తెలీదు.

మా నాయన  బుర్రకథలు కూడా చెప్పేవాడు. హార్మొనీ వాయించేవాడు. పద్యాలు రాసేవాడు, పాడేవాడు. ఎందుకోగానీ మా ఇంట్లో ఒక్కరికి కూడా ఇవేవీ అంటలేదు. కూటికి గుడ్డకి కొరగాని పనులనే వాటిని మా అమ్మ అంటనివ్వలేదు. అయితే పుట్టా పెంచల్దాసు మా నట్టింట్లో నేలమీద కూర్చుని హరిశ్చంద్ర కాటిసీను పద్యాలు పాడుతూవుంటే మాత్రం,  పక్కనే చేరి అతనివైపు తన్మయంగా చూసేది. గోడమీద వేలాడదీసిన ఫోటోలోంచి మా నాయన ఈ దృశ్యాన్ని నవ్వుతూ చూస్తుండేవాడు.

మారుతీ పౌరోహితం రాసిన ‘కుశలంబేగదా ఆంజనేయా’ కథ, టైం మెషీనలా నన్ను 50 ఏళ్ల వెనక్కి తీసుకువెళ్లింది. పల్లె నాటక సంబరాన్ని కళ్లకు కట్టింది. గువ్వలదొడ్డి ఉర్సుకి  శ్రీరామాంజనేయ యుద్ధం డ్రామా వేయాలని నిర్ణయం తీసుకున్న రోజు నుంచి ఆరునెలల పాటు ఆ ఊరు ఉత్సవంలా మారిన పండుగ వాతావరణాన్ని రచయిత  హృద్యంగా చిత్రించారు. డ్రామా నేర్పించే పాండురంగయ్య, రంగస్థల నటి రంగాబాయి, హార్మోనిస్టు పలుకూరు తిమ్మయ్య వంటి రంగుపిచ్చోళ్లకి ఇంట్లో పేడనీళ్లు ఎదురైతే, వీధిలో పసుపునీళ్ల స్వాగతం లభిస్తుంది. రెండువేల బత్తెం ఆశతో ఒంటెడుదిన్నె నుంచి డ్రామా నేర్పించేదానికి గువ్వలదొడ్డికి చేరుకున్న పాండురంగయ్య  రోజూ రాజభోగమే అనుభవించాడు. సాయంత్రం ఆరు నుంచీ సాధన మొదలయ్యేది. డైలాగు పలకలేక పడే అవస్థలూ, వాళ్లను చూసి వరసైన వాళ్లు చేసే వ్యాఖ్యలూ, గురువు మందలింపులూ.. కథ ఆద్యంతం నవ్వులు పూస్తూనే ఉంటాయి. అందరి ముందూ తిట్టకుండా గురువును తునకల కూరతో సంతోషపెట్టేవారు శిష్యులు. రాముడి వేషం వేసే రసూలు సాయిబు నోట మాత్రం పద్యం పొల్లుపోకుండా రాగయుక్తంగా వినిపించేది.

డ్రామా వేసే రోజుకి పెద్ద చిక్కే వచ్చిపడింది. ‘దేవుడి గెడ్డం’ నేను తియ్యనంటే తియ్యనని రసూలు సాయిబు మొండికేశాడు. తలో మాట విసిరారు. ‘రసూలు గాడు శానా నిష్టగా డ్రామా నేర్చుకొనేడ్య. ఏడు నెలలల సంది ఒక్క దినుము కూడా నీసు ముట్టల్యా. కడాకి గుడ్డుకూడా తినల్యా. మరి ఆయప్ప మన దేవునికి అంత భక్తి సూపిచ్చినప్పుడు, మనం గూడా ఆయప్ప దేవునికి అంతే భక్తి సూపల్ల గదా’ అంటూ పెద్దమనుషులు రసూలు సాయిబు మాటకే ఆమోదం తెలిపినారు. అట్లా గెడ్డం రాముడు స్టేజీ ఎక్కి దంచేసినాడు. ‘ అయినదేమో అయినదీ ప్రియ’ అనే పాటకి వడ్డే వెంకటప్ప రంగాబాయితో కలిసి డ్యాన్సు వేస్తుంటే ఈలలు హోరెత్తిపోయాయి. గువ్వలదొడ్డివారి శ్రీరామాంజనేయ యుద్ధం సూపర్‌ హిట్‌. ఊరు ఊరంతా ఉప్పొంగిపోయారు. డ్రామా నేర్పించిన పాండురంగయ్య దంపతులకి గుడ్డలు పెట్టారు. ఇంటింటికీ పిలిచి ధాన్యం కొలిచారు. రమణారెడ్డి లాగా వచ్చిన పాండురంగయ్య బయలుదేరే రోజుకి రేలంగిలాగా ఒళ్లుచేశాడు. గువ్వలదొడ్డివాళ్లు వేసిన డ్రామా గురించి ఊళ్లకు ఊళ్లు గొప్పగా చెప్పుకుంటూ ఉంటే, ఆఊరి ఆత్మీయతను  రంగాబాయి, పలుకూరు తిమ్మయ్యలు  కలిసినపుడంతా గుర్తుచేసుకునేవాళ్లు.

‘కుశలంబే కదా ఆంజనేయా’ కథ మొదలుపెట్టాక చదువుతున్నట్టుగా ఉండదు. చూస్తునట్టే ఉంటుంది. మారుతీ పౌరోహితం కథను దృశ్యం కట్టి చెప్పిన తీరు అద్భుతం. పల్లె మనుషులు, వారి కోపతాపాలూ, సూటిపోటి మాటలూ, చమత్కారాలూ, విసుర్లూ, ఆప్యాయతలూ.. కర్నూలు గ్రామీణ నేపథ్యంగా పట్టి చూపిన విధానం హత్తుకుంటుంది. పల్లెజనం మధ్యం కులం, మతం ఎంత చిన్నవో  ఈ కథ అంతర్లీనంగా చెబుతుంది. ఒక సాయిబు రాముడి వేషం వేయడమే గాక, గెడ్డంతో వేయడానికి ఆమోదం పొందడం..  అది ఆ ఊరి ఔన్నత్యం అన్నట్టుగా రచయిత ఎక్కడా నొక్కి చెప్పకపోవడం ఈ కథ ప్రత్యేకత. నిజమే.. ఒకప్పుడు ఊరి బతుకు కలనేతలా సాగేది. ఇప్పటి వాతావరణంలో నుంచి చూసినపుడు అది విడ్డూరంగానే కనిపిస్తుంది. ఆనాటి పాత పల్లె రోజులను కథగన్న రచయిత, యధాతధంగా దాన్ని పాఠకుల ముందుంచారు. కర్నూలు గ్రామీణ మాండలికంలో కథ నడుస్తుంది. అయితే యాసను పలికినట్టుగానే రాయడానికి చేసిన ప్రయత్నం ఈ మాటలు పరిచయం లేని వారిని ఒకటిరెండు పేజీల దాకా ఇబ్బంది పెడుతుంది. తెలుగు వర్ణమాలలోకి యాస మాటలను ఇముడ్చుకునేటపుడు రచయిత కొంత స్వేచ్ఛను తీసుకోవచ్చనుకుంటా.  తిరుపతి ప్రాంత మాండలికమే రాసినా పులికంటి కృష్ణారెడ్డి కథల్లో చదువరికి ఎదురయిన ఇబ్బంది, నామిని కథలు చదువుతున్నపుడు ఎదురుకాలేదు. సరళం చేసుకోవడం వల్ల మాండలిక సౌందర్యం మరింత పెరుగుతుంది కూడా. అల్లం రాజయ్య ‘అగ్నికణం’ నాటికి తెలంగాణ మాండలికం సంక్లిషంగా అనిపించేది. ఆ తర్వాత కాలంలో రాజయ్య సహా ఆ ప్రాంత రచయితలు యాసమీద గాక, మాండలిక మాటలను ఏరి కూర్చి మాలగట్టి అందంగా సాహిత్యానికి  అందించడం మీద శ్రద్ధ పెట్టారు. ఇప్పడు తెలుగు సినిమాకే అందమైన ఆభరణంగా తెలంగాణ మాండలికం మారిపోవడాన్ని మనం చూస్తున్నాం. వైవిధ్యభరితమైన రాయలసీమ మాండలికమూ అంత సౌందర్యవంతమైనదే!

‘ఊరిమర్లు’ కథలతో నాగప్పగారి సుందరరాజును మారుతి పౌరోహితం బాగా గుర్తు చేశారు.

*