అరుగు

“నాన్నమ్మా .. అమ్మ లోపలికి రమ్మంటుంది”  ఆరేళ్ళ బుజ్జిగాడు  బొద్దుబొద్దుగా చెప్పి ఇంట్లోకి వెళ్ళాడు తుర్రుమని.   గ్రౌండ్ ఫ్లోర్ లోని అపార్ట్మెంట్  బయట ఒక కుర్చీ వేసుకుని  వచ్చి పోయే వాళ్ళతో మాట్లాడాలని ఉబలాటం రత్నమ్మకి.  ఇంట్లో కూర్చుని   దిక్కు మాలిన టి.వీ సీరియల్స్  చూడాలంటేనే  బయపడి పోయేది. బయట కూర్చోగానే తనకు ఊరు  జ్ఞాపకం వచ్చేది,  ఊర్లో వచ్చేపోయే వారితో మాట్లాడినట్టు ఊహల్లోకి వెళ్లి పోయేది. బయటకు వచ్చిన  రెండు నిముషాల లోపలే  కోడలు నుండి పిలుపు వస్తుందని తెలుసు రత్నమ్మ కి.

బయట కూర్చున్న ప్రతి సారి జ్ఞాపకాలు ఊరిని వెంటాడుతాయి, అసలు ఆ ఊరి జ్ఞాపకాల కోసమే రత్నమ్మ బయట కూర్చుంటుంది.  ఊర్లో ఉన్నప్పుడు  తీరిక వేళల్లో అరుగు మీద కూర్చుని  వచ్చిపోయే వాళ్ళతో మాట్లాడందే  పొద్దు గడవదు రత్నమ్మకి. భర్త పోయిన తర్వాత ఒంటరిది అయినా, ఆ అరుగు మీద కూర్చున్నప్పుడు భర్త తోడుగా ఉన్నట్టు అనిపించేది.  ఆ అరుగుకి రత్నమ్మకి ఏళ్ల నాటి అనుబంధం.   దేశముఖ్ లు, జాగీర్దార్ ల పై పోరాటాలకు,   రజాకార్ల దాడులను తిప్పికొట్టేందుకు అంకురార్పణ జరిగింది ఆ అరుగు మీదే.  గ్రామ రక్షక దళాలకు అంకురార్పణ జరిగింది ఆ అరుగు మీదే,  గుళ్లో సీతారాముల కళ్యాణం జరగాలన్నా అన్నీ  ఆ అరుగు మీదే నిర్ణయించబడేవి.

“అత్తయ్యా , లోపకిలి రండి, అక్కడ కూర్చుంటే బాగుండదు”    కొడుకుతో  పిలిపించినా  ఇంకా రాలేదని కోడలి  అరుపు లాంటి పిలుపుకి ఊరి జ్ఞాపకాలనుండి అరుగు అనుబంధం నుండి బయటకు వచ్చి ఇంట్లోకి వెళ్ళింది రత్నమ్మ. నీళ్లు వృధా చేయడం,  పరిసరాలు శుభ్రంగా ఉంచుకోక పోవడం లాంటి నిబంధనలకు ఎన్ని నోటీసులు ఇచ్చినా పట్టించుకోని వారు మాత్రం ,  అపార్ట్మెంట్ అనగానే తలుపులు ఎప్పటికీ  మూసిపెట్టి   ఉండాలనే నిబంధనలుమాత్రం  ప్రతి ఒక్కరు  తప్పకుండా అమలు చేస్తారు అని నవ్వుకుంది తనలోనే.

సోఫాలో కూర్చున్న రత్నమ్మ కి,   కూర్చున్నట్టే కానీ జ్ఞాపకాలు ఎప్పుడూ ఊరి చుట్టే!  ఇంటి పక్క శాంతమ్మ కోడలు కడుపుతో ఉండే , ఇప్పటికే పిల్లో,  పిలగాడో  పుట్టి ఉంటాడు.   పని మనిషి రాజమ్మ కొడుకు  దుబాయి నుండి రాగానే పెళ్లి చేస్తా అంది, వాడు వచ్చే ఉంటాడు.. ఇంకా ఎన్నో  ఆలోచనల్లో మునిగి పోయుంటే  “ఏమండీ! వాచ్మెన్  లాగా మీ అమ్మ  అలా బయట కూర్చుండడం ఏమీ బాగాలేదు, మీరయినా చెప్పండి”  లోపలి నుండి తన ఆలోచనలకు అడ్డు కట్టలా  కోడలు కొడుకు తో చెప్తున్న  మాటలు స్పష్టంగానే వినపడ్డాయి.

రత్నమ్మకి ఇప్పుడు డెబ్బయ్  సంవత్సరాల పైమాటే.  నాలుగేళ్ల క్రితం భర్త  చనిపోయిన తర్వాత కొడుకులు తమ దగ్గరికి  రమ్మని చాలా సార్లు అడిగినా ఒంటరిగా ఊర్లోనే ఉండింది తన భర్త జ్ఞాపకాలలో!   ఎంతో మందికి వంట చేసి పెట్టిన చేతులు,రజాకార్ల తో,జాగీర్దార్లతో పోరాటానికి భర్త కు అండగా నిలబడి సవాల్ విసిరిన ఆడపడుచు ఆమె.  వ్యవసాయ పనుల్లో చురుకుగా పాల్గొని కాయకష్టానికి అలవాటు పడ్డ శరీరం.  ఏ పనికీ  ఇతరులపై ఆధారపడని స్వతంత్ర మనస్తత్వం.  ఓపిక ఉన్నంత వరకూ ఊర్లోనే ఉంటానని, తనని  పట్నం రమ్మని బలవంత పెట్టవద్దని కోరింది కొడుకులని.

అందరూ పల్లెలు విడిచి పట్నాల వైపు  బతుకు తెరువు కోసం చూస్తుంటే, ఎందరికో బతుకునిచ్చి ఒకప్పుడు కళకళ  లాడిన ఇండ్లు క్రమంగా నేలమట్ట మవుతుంటే రత్నమ్మ మనసు విలవిల లాడేది. ఎంత లేదన్నా తన భర్త ఉన్నప్పుడు  ఇంట్లో ప్రతిరోజు పది, పదిహేను మందికి వంట చేసేది. పొలంలోపని చేసే వాళ్లకు అందరికి వంట ఇంట్లోనే.  రైతాంగ పోరాటంలో చురుకుగా పాల్గొన్న తన భర్త, కమ్యూనిస్టు నాయకులతో కలిసి పనిచేసి తను నేర్చుకున్న సిద్ధాంతాలు అమలు చేసే ప్రయత్నం చేసేవాడు.  పోరాటంలో అన్ని కులాల వాళ్ళతో కలసి పనిచేయడం, అందరూ కలసి ఒకే తిండి తినడం అలవాటు చేసుకున్న ఆయన పొలంలో పని చేసే కూలీలతో కలసి భోంచేసే వాడు. ఈ ఒక్క విషయంతోనే, ఆయన మనస్తత్వం అందరికీ అర్థం అయ్యేది.   రైతు కూలీలు రెట్టింపు ఉత్సాహంతో పని చేసే వారు ఏ పని చెప్పినా.  ఆయన పోయిన తర్వాత  చాలా క్రుంగి పోయిన రత్నమ్మ, అన్ని బాధ్యతలు ఒంటరిగా మోయడం తన వళ్ళ కాలేదు.  కొడుకులు పట్నాన్ని,  ఉద్యోగాన్ని  వదలి  వచ్చేట్లు లేరు.   దానికి తోడు వర్షాలు పడక పోవడం చాలా మంది  రైతులని ఇబ్బందులకు గురి చేసింది.  నీళ్లు లేక, వేసిన పంటలకి  పెట్టుబడి రాక రోజురోజుకీ  దిగ జారి  పోతున్న రైతుల బ్రతుకులు, పెరుగుతున్న రైతుల ఆత్మహత్యలు.  బాగా బతికిన రైతులు పట్నాల్లో కూలీలు గా మారటం కూడా చూడ లేక పోయింది.

వయసుతో పాటు పెరుగుతున్న మోకాలు నొప్పులు, ఇతర ఆరోగ్య సమస్యలు తీవ్రంగా బాధ  పెట్టినా,  ఎవ్వరినీ ఇబ్బంది పెట్టవద్దని  బాధనంతా తనలోనే దిగ మ్రింగింది.  కానీ  ఈ మధ్య శ్వాస తీసుకోవడంలో ఇబ్బంది క్రమంగా ఎక్కువ అవుతుంటే  హైదరాబాద్ తీసుకెళ్లి పరీక్షలు చేయించారు కొడుకులు.  ఊపిరి తిత్తులకు సంబంధించిన సమస్యలు కనుక్కున్నారు డాక్టర్లు.   రక్తంలో  ఆక్సిజన్ నిలువలు తగ్గి పోతున్నాయని దానికి మందులతో పూర్తిగా నయం కాదు అని,   ఒక పాప్ మిషన్ అవసరం అని కొన్నారు డాక్టర్ సలహా పై.  ఊపిరి తిత్తులు చేయవలసిన పనిని ఆ పెద్ద మిషన్ చేస్తుంది.  ఈ పరిస్థితిలో తను ఒక్కతే  ఊర్లో ఉంటే  కష్టమని  హైదరాబాద్ లో  ఉండే ముగ్గురు కొడుకులూ మాట్లాడుకుని ప్రతి నెల ఒకరి ఇంట్లో ఉండే సర్దుబాటు  చేసుకుని కొన్ని నెలల క్రితం తమ దగ్గరికి  తీసుకు వచ్చారు రత్నమ్మని  కొంత  బలవంతంగానే. తల్లి తండ్రుల  ఆస్తులను పంచుకోవడం సాధారణమే అయినప్పటికీ  ఇప్పుడు  వారి ఆలనా పాలనా కూడా నెలల వారీగా పంచుకోవడం కొంత విస్మయానికి గురిచేసింది.  తల్లి తండ్రులని అసలే పట్టించుకోని కొడుకులున్న ఈ రోజుల్లో నెలకొక సారి ఇల్లు మారడం మనసుకుకి భారంగా ఉన్నప్పటికీ  పెద్ద కష్టమేమీ కాదనుకుంది, దాని కన్నాఇప్పుడు  పాప్ మిషన్ వాడకమీ పెద్ద  ఇబ్బందిగా ఉంది.

కడుపులో ఇంత ముద్ద  పడ్డా, పడక పోయినా  ఊరిలో ఒకరికొకరు పలకరించుకోవడంలోనే సగం కడుపు నిండి పోయేది.  ఇక్కడ పరిస్థితి,  సముద్రంలో ఉండి  తాగు నీరు కోసం ఇబ్బంది పడ్డట్టు,  చుట్టూ మనుషులే కానీ ఒక్కరికీ  ఒక్క మాట మాట్లాడడానికి  సమయం ఉండదు.  ఉరుకుల పరుగుల జీవితం, దానికి తోడు ఇప్పుడు మాయదారి ఫోన్,  దానిలో పాడుమల్ల  ఆటలు, ఇకఇకలు పకపకలు.  పక్క వాడి  గురించి పట్టించుకోని నగర  జీవితాలు ఇప్పుడు మాయదారి సెల్ ఫోన్లు వచ్చినంక  స్వంత వాళ్ళ గురించి కూడా  పట్టించుకోకుండా తయారయ్యాయి. మాట్లాడానికి కనిపెట్టిన ఫోను, ఆటలకు మాత్రమే  పనికి రావడం చూసి బాధ పడింది.   పక్క వాళ్ళతో మాట్లాడుతున్నా  కళ్ళు  మాత్రం ఫోన్ పైనే!   మొఖాలు చూసి మాటలాడమే కరువైన రోజులు  చాలా విచిత్రంగా ఉంది  రత్నమ్మకి. “తలెత్తుకొని తిరిగే బతుకు బతకాలని”  పెద్దలు అప్పుడు చెప్పిన మాటలు ఇప్పుడు ఈ విధంగా అందరికీ వర్తిస్తుందేమో  అనుకుంది తనలో తాను.

రక్త  సంబంధీకులు, పేగు తెంచుకొని పుట్టిన పిల్లలు పక్కనే  ఉన్నా, ఇన్ని రోజులు  ఆ ఊరితో పెనవేసుకున్న అనుబంధాలని, ఆత్మీయులని వదలి  వేసి వచ్చినట్టనిపించేది ఊరు జ్ఞాపకం వచ్చినప్పుడన్నా!  తనకు పెళ్లయిన కొత్తలో  ప్రతి రోజు సాయంత్రం ఊర్లో ఉన్న బుర్జు దగ్గర ముచ్చట్లు చెప్పుకొనే వారు.  అప్పుడప్పుడే  మొదలవుతున్న రైతాంగ పోరాటాలు,  గ్రామరక్షక దళాల ఏర్పాటు లాంటి సమావేశాలన్నీ తమ ఇంటి పెరట్లోకి మారి పోయినవి.  గుర్రపు స్వారిలో తన భర్త ను చూస్తుంటే చిన్నప్పుడు  అమ్మమ్మ చెప్పిన కలలో రాజకుమారుడు గా కనిపించే వాడు ఆయన.   ఆయుధాలకు పదును పెట్టడం,  రజాకార్లను ఎదిరించేందుకు నాటు తుపాకులు  చేసేందుకు కమ్మరి కొలిమిల్లో  భర్తతో కలిసి పని చేసిన రోజులు గుర్తుకు వస్తున్నాయి.  శత్రువు నుండి రక్షించుకునేందుకు పిల్లలందరితో పశువుల కొట్టంలో కాపురం పెట్టిన రోజులు గుర్తుకొచ్చాయి.  నెల రోజులకు పైగా ఊరిని, పిల్లలని వదలి  పోరాటాల్లో పాల్గొనడానికి పోయినపుడు  మళ్ళీ భర్త వస్తాడో రాడో కూడా తెలియని భయం లోపల ఉన్నా బయటకి మాత్రం  ధైర్యంగా పిల్లలందరికీ తండ్రి లోటు లేకుండా పెంచింది.  ఊరిలో జరిగే  ఏ కార్యమయినా, తన భర్త లేనిదే జరిగేది కాదు.   అందరికీ తలలో నాలుకగా బతికిన ఆయన నుండి నేర్చుకున్న పాఠాలు కూడా చాలానే.   ఎప్పుడూ ఇతరులపై ఆధారపడి బ్రతుకలేదు.

ఊరి పెద్ద కోమటి  వృద్ధాప్యంతో మంచం పడితే  నలుగురు కొడుకులున్నప్పటికీ చేయడానికి ఎవ్వరూ దగ్గరికి రాలేదు. అన్నీ  బట్టల్లోనే చేసేసుకుంటుంటే,  పని వారు కూడా అసహ్యించుకునే వారు.  అప్పట్లోనే లక్షల్లో ఆస్తులు సంపాదించినా,  తన స్వంత ఇంట్లోనే నరకాన్ని చవి చూసాడు చివరి రోజుల్లో.  ఆ పెద్ద కోమటి ఎందరినో సతాయించి,  అక్రమంగా  ఆస్తులయితే సంపాదించాడు కానీ ఊరి అందరితో అసహ్యించుకోబడ్డాడు. తండ్రి పోయిన మరుక్షణం ఆస్తుల్లో వాటాలకోసం బిడ్డలందరూ వాలడం చాలా ఆలోచింప చేసింది రత్నమ్మ భర్తని. అప్పటినుండి వృధాప్యంలో ఒకరి తో చేయించుకునే బ్రతుకు వద్దని అనేవాడు రత్నమ్మ భర్త.  మృత్యువు  తెలియకుండా రావాలి ఏదో ప్రమాదంలో హఠాత్తుగా ,  లేదా శత్రువు ఎన్కౌంటర్ రూపంలో,  లేదా  గుండె ఒక్క సారిగా ఆగిపోవడం రూపంలో కానీ అనేవాడు.   మృత్యువుకి వేరేగా  అర్థం అయ్యినట్టు ఉంది,   ఆయనకు మాత్రమే తన చుట్టూ ఏమి జరుగుతుందో తెలియకుండా,      మెదడుకు సంబధించిన వ్యాధితో కొద్ది  రోజులు మాత్రమే పోరాడి ఓడిపోయాడు. దాదాపు ఆయన అనుకున్నట్టుగానే ఎవరికీ పెద్దగా ఇబ్బంది కల్గించకుండానే  ఈలోకం వదలి పోయారు. ఈ జ్ఞాపకాలతో పాటు దాగివున్న కన్నీళ్లు కూడా ధారగా ప్రవహిస్తుంటే కోడలికి తెలియకుండా తుడుచుకుంది రత్నమ్మ.   ఎన్నో విషయాలు నేర్చుకుంది భర్త నుండి, అయినా ఆమె మనుసులో ఇప్పటికీ మరవలేక పోతుంది తన భర్త చివరగా అన్న మాటలు   “ఒకరితో చేయించుకునే బ్రతుకు వద్దు, యోగిలా చనిపోవాలి కానీ రోగిలా కాదు ” అని.

మిగతా ఇద్దరు కొడుకులు సిటీకి దూరంగా  ఒక చిన్న ఇండిపెండెంట్ ఇంట్లో నివసిస్తున్నారు.  ఇంటి ఆవరణలో కొన్ని పూల చెట్లు, దానికి ఒక చిన్న గేటు.   గేటులో కుర్చీ వేసుకుని కూర్చుంటే కొంత మేరకు అరుగు పైన కూర్చున్నట్టే అనిపించేది. చిన్న కొడుకు మాత్రం అపార్ట్మెంట్ లో ఉంటున్నాడు.  ఒకటి రెండు రోజుల కోసం చాలా సార్లు  చిన్న కొడుకు అపార్ట్ మెంట్ కు వచ్చి వెళ్ళింది  కానీ , అప్పుడేమంత  ఇబ్బంది అనిపించలేదు.   కానీ,  ఇప్పుడు ఇన్ని రోజులు ఈ  ఇంట్లో ఉండటం, ఎప్పుడూ తలుపులు మూసేసుకొని ఇంట్లోనే ఉండడం చాలా ఇబ్బందిగా ఉంది  రత్నమ్మకి.   పక్క ఇంటి వాళ్ళు ఏదో  శతృదేశం వాళ్ళు అన్నట్లు కనీసం  పలకరింపులు కూడా లేకుండా పక్క పక్కనే నివసించడం  చాలా వింతగా ఉంది రత్నమ్మకి.  ఈ యాంత్రిక జీవనానికి అలవాటు పడటం చాలా కష్టంగా తోస్తుంది.

మొన్నటికి మొన్న ఇంకొక కొడుకు వద్ద , మనవడికి అన్నం  తినిపిస్తుంటే .. అయ్యొయ్యో..  చేతితో వద్దు అత్తయ్యా అని చెంచా ఇచ్చి పోయింది కోడలు.   అన్నము పప్పు,  కొన్ని సార్లు  కారం అన్నం కూడా  చేతితో ముద్దలు చేసి పెడుతుంటే పోటీలు పడి నోరు తెరిచే వారు తన పిల్లలు, ఆ గోరు ముద్దల  విలువ ఈ  తరం పిల్లలకి ఎలా తెలుస్తుంది? తినిపించినంత సేపు ఏవో నీతి కథలు చెపుతూ ఉంటే ఆవురావురు మని తినేవారు పిల్లలు, మరి ఇప్పుడు ఆ మాయదారి రంగు రంగుల ఫోన్లో  ఆటలు చూస్తేనే బుక్క లోపలి పోతుంది పిల్లలకి.  చిన్న పిల్లలకి ఎన్నో వ్యాధులకు మూలం సెల్ ఫోన్లు అని అందరూ  చెపుతున్నా  ఎవ్వరు వినేట్టున్నారు?  వందల మంది గ్రామ రక్షక దళాలకు రాత్రికి రాత్రి ఎవరికీ తెలియకుండా వండి తినిపించిన  చేతులు, ఇస్తరాకులు,  పళ్ళాలు  లేకుంటే అందరికి చేతిలో  ముద్లలు పెడితే తిని  పొట్ట నింపుకున్న వారు ఇప్పటికీ ఆ చీకటి రోజులని గుర్తుచేసుకుంటే,  ఈ రోజు  స్వంత పేగు బంధానికి తినిపించేందుకు పనికి రాకుండా పోయాయి ఈ చేతులు !  నగర జీవితం, ఊరి జ్ఞాపాకాలతో  ముడిపెడుతూ  అనుభవాలు ఒక్కొక్కటి  గుర్తుకు తెచ్చుకుంటుంది సోఫాలో కూర్చుని  రత్నమ్మ.

అందరు కొడుకులూ , కోడళ్ళు బాగానే చూసుకుంటున్నారు.  ఏ అవసరానికయినా  డబ్బు, తిండికి   ఏ మాత్రం ఇబ్బంది  లేదు, కాక పొతే బంగారు పంజరం అయిపొయింది బతుకు!   నిలుచున్నా తప్పే, కూర్చున్న తప్పే!   వాళ్ళ కోణం నుండి కూడా అలోచించి చూసింది, అవును బయట వాచ్మెన్  ఒక్కడే కుర్చీ వేసుకు కూర్చుంటాడు ఇరవై నాలుగు గంటలూనూ, ఊర్లో  అయితే  దొరల జమానా కి వ్యతిరేకంగా జరిగిన రైతాంగ పోరాటాల్లో పాల్గొన్నప్పుడు అన్ని కులాల వారు అందరూ  ఒకే చోట, పొలం గట్టు మీదో , గొడ్ల చావిడీలోనో  కలసి కూర్చోలేదా? అంతే  కాదు కలసి తిన్నాం కూడా!   మరి ఇక్కడ బయట కూర్చున్నంత  మాత్రాన అంత చిన్న చూపు ఎందుకో?  చూడపొతే వాచ్మెన్   బ్రతుకే హాయిగా ఉన్నట్టు ఉంది, రోజూ అందరినీ పలకరిస్తాడు, వచ్చి పోయే అతిథుల వివరాలు కనుకుంటాడు,ఇందులోనే కొంత ఉపశమనం పొందినట్టు కనిపిస్తాడు.  వాళ్ళ ఇండ్లలో వండుకున్న వంటలు కూడా తెచ్చిస్తారు.  ఎప్పుడూ తనతో మర్యాదగా మాట్లాడే కోడలు ఈ రోజు మొట్టమొదట భర్తకు పిర్యాదు చేయడం, ఇది చిన్న విషయం అయినప్పటికీ అంత తొందరగా  రత్నమ్మ మనసులోంచి పోవడం లేదు.   ఆలోచనలు తీవ్రతరం అవుతున్నాయి.   ఆలోచనలు తీవ్రం అయినప్పుడు శరీరం భాగాలపై  వత్తిడి ఎక్కువ అవుతుంది, ఆ ప్రభావం  శ్వాస తీసుకోవడం పై పడింది, చాలా ఇబ్బందిగా ఉంది శ్వాస తీసుకోవడంలో!  ఇదంతా గమనించిన కోడలు వెంటనే పాప్ మిషన్ ని అమర్చింది.   “ఎప్పుడూ  మిషన్ పెట్టుకోవాలి అంటే మీరు దాన్ని ఉపయోగించడం లేదు”  సుతి  మెత్తని హెచ్చరిక అని అర్థం అయ్యింది రత్నమ్మకి.

తినడానికి, పడుకోవడానికి ఎలాంటి ఇబ్బంది లేకపోయినా ఒక మనిషికి   స్వేచ్ఛ అంటే తన మనసుకు నచ్చినట్టు జీవించ లేక పోవడం ఎంతటి  ప్రభావాన్ని చూపుతుందో ఇప్పుడిప్పుడే అర్థం  అవుతుంది రత్నమ్మకి.   ఇందులో వారిని తప్పుబట్టేది ఏమీ లేదు,  ఇక్కడి నగర సమాజం కొన్ని పద్ధతులని తమపై తామే  బలవంతంగా రుద్దుకున్నారు,  అందరూ గొర్రెల మందగా  దాన్నే అనుసరించడం, ఏ ఒక్కరూ దానికి భిన్నంగా తమకు నచ్చిన విధంగా నడుచుకోకపోవడం  చాలా విచిత్రంగా తోచింది.  ఇదే విషయం ఒకసారి కొడుకుతో అని చూసింది, “ఇక్కడ కమిటీ ఉంటుంది, వాళ్ళే నిర్ణయిస్తారు, గేటు ఎప్పుడు మూయాలో, నీళ్లు ఎప్పుడు పట్టుకోవాలో, పిల్లలు ఎంత సేపు ప్లే ఏరియాలో ఆడుకోవాలో ..”  ఇంకా ఏవో ఏవో చెప్పాడు, కానీ రత్నమ్మ మట్టి బుర్రకి  అందేలా లేవు అవి.  ఒక్కటి మాత్రం అనగలిగింది  నిష్టూరంగా  “ఎప్పుడేం తినాలో, ఎవరేం తినాలో కూడా వారే నిర్ణయిస్తే ఇంకా ఏ బాధా ఉండదు కదా ”  అని.    కొడుకూ, కోడలు ఒకరి ముఖం ఒకరు చూసుకున్నారు,  ఇంకేమీ పొడిగించడం ఇష్టం లేక.

వందల మందికి వంట చేసిన చేతులు, ఇప్పుడు స్వంత కొడుకు కి కూడా వంట చేయడానికి పనికి రాకుండా పోయాయి, కొడుకుకి  ఇష్టమని ఏదన్నా వండాలనిపించి  వంట గదిలోకి పోవాలన్నా చాలా ఇబ్బంది పడాల్సి వచ్చేది. ఎటూ కష్ట పడి  వండితే , తినిపించబోతుంటే  అది, కొలస్ట్రాల్, ఇది బిపి ,ఇది షుగరు అని వంకలతో తిననీయక పోవడం చాలా బాధేసింది రత్నమ్మకి.   ఎంత ఆపు కోవాలనుకున్నా,  ఆలోచనలను ఆపలేక పోయింది, శ్వాస ఇంకా ఎక్కువ అయింది,  వెంటనే చిన్న కొడుకు  తన  రెండవ అన్నకి ఫోన్ చేస్తే బిపి చూడమన్నాడు అమ్మ బ్యాగులో  మిషన్  ఉంది అన్నాడు.  బిపి  చూస్తే బాగా పెరిగింది.  వెంటనే తన కారులో దగ్గరలోని హాస్పిటల్ కి తీసుకెళ్లాడు చిన్న కొడుకు.

“మంచి సమయానికి తీసుకు వచ్చారు, ఇంకా ఆలస్యమయితే చాలా  ఇబ్బంది అయ్యేది” అని వెంటనే  ఆక్సిజన్ మాస్క్ తొడిగి ఏవో టెస్ట్ లు, గోళీలు ఇచ్చి బిపి ని శ్వాస ని అదుపులోకి తేగలిగాడు డాక్టర్. కొద్దీ సేపట్లోనే మిగతా ఇద్దరు కొడుకులు హాస్పిటల్ కి చేరుకున్నారు.  కొన్ని గంటల్లో పరిస్థితి ప్రశాంతం అయ్యింది, పెద్దగా ఇబ్బంది లేదు,  కానీ ఊపిరి తిత్తులు కేవలం పదిహేను శాతం మాత్రమే పని చేస్తున్నాయి, పూర్తి  ఆక్సిజన్ కావాలి  అంటే ఆ మిషన్ ఉపయోగించాల్సిందే అన్నాడు డాక్టర్.

“ఎందుకైనా మంచిది  ఒక రెండు రోజులు ఇక్కడే  అబ్జర్వేషన్లో ఉండనీ, ఆ తర్వాత  ఇంటికి తీసుకెళ్లొచ్చు” అన్నాడు డాక్టర్.   ఆ తర్వాత కొడుకులందరూ మాట్లాడుకున్నారు.  మిషన్ వాడక పొవడం, బయట కూర్చోవడం  గురించి జరిగిన తంతు అంతా  వివరించాడు చిన్న కొడుకు.  ఇక్కడ ఇబ్బంది ఉంటే నేను తీసుకెళ్తాను అన్నారు మిగతా ఇద్దరు కొడుకులు.    నాకేమీ ఇబ్బంది లేదు అన్నాడు చిన్న కొడుకు,  చివరకి నిర్ణయం అమ్మకే వదిలేశారు.  అందరికీ అమ్మంటే ప్రేమే, కానీ ఇక్కడి పరిస్థితుల వల్ల  అమ్మ ఇబ్బంది పడుతుంది అని మాత్రం అర్థం అయ్యింది కొడుకులకి, కోడళ్ళకీ .

రెండురోజుల తర్వాత అమ్మ బాగానే ఉంది, లేచి తిరుగుతుంది.  పక్క పేషంట్స్ తో మాట్లాడుతుంది, వారి వివరాలు కనుక్కుంటుంది.   పూర్తిగా మంచానికే పరిమితమయిన ఒక పేషంటుని చూసింది, సంవత్సరం క్రితం పక్షవాతం వచ్చి కుడి భాగం మొత్తం పడిపోయింది, అన్ని పనులు భార్య ఒక్కతే  చేయలేక పోతుందట. మొదట కొన్ని రోజులు కొడుకులు బాగానే చూసుకున్నా  ఇప్పుడు ప్రతి దానికి విసుక్కుంటాన్నారట.   భార్య దీనంగా ఆ భర్త వైపు చూస్తున్న చూపులు, ఫోన్ చేస్తే విసుక్కునే కొడుకులు,  ఇంకా ఎన్ని రోజులు భరించాలి అని బాహాటంగానే అనడం రత్నమ్మని  విస్మయానికి గురిచేసింది.  ఈ సంఘటన తనను బాగా ఆలోచింప చేస్తుంది.

డిచ్చార్జీ  చేసే సమయం వచ్చినప్పుడు ఎక్కడుంటావని అడిగాడు పెద్ద కొడుకు.  చిన్న కొడుకుది అపార్టుమెంట్ అయినా, విశాల మైన బెడ్ రూమ్,  హాలు ఉన్నాయి.   కానీ మనసుకు నచ్చినట్టు జీవించలేని, నడుచుకోలేని ఇరుకుతనం అది. అయినా  చిన్న వాడిని బాధపెట్టొద్దని   ముందు అనుకున్న ప్రకారం నెల రోజుల గడువు ఇంకా కాలేదని, అందరు కొడుకులకూ ఒకే న్యాయం వర్తించాలని  రత్నమ్మ  చిన్న కొడుకు దగ్గరికే వెళ్ళింది మళ్ళీ.

“మీరు  పాప్ మిషన్ వాడినన్నీ  రోజులు మీకెలాంటి ఇబ్బంది ఉండదు,  ఇపుడు మిషన్ తప్పని సరిగా వాడాలి ”  డిస్చార్జి  రిపోర్ట్ చేసేటప్పుడు  డాక్టర్ కొడులని పిలిచి రత్నమ్మకి గట్టిగా ఒక వార్నింగ్ గా చెప్పాడు.   అది ఇప్పుడు తన బతుకుకి ఒక గుది  బండలా తయారయ్యింది.  ఎక్కడికి తిరిగినా పాప్ మిషన్ పైపుని  అట్టి పెట్టుకోవడం చాలా ఇబ్బందిగా ఉంది.   ఇప్పుడు  తన ఆలోచనలన్నీ ఇంకో కోణం లో మొదలయ్యాయి.  కొడుకు ఇంటికి వెళ్ళినట్టే కానీ తన పక్క బెడ్డు పై పేషంటు భార్య చెప్పిన విషయాలన్నీ  మరవ లేక పోతుంది.  ఈ మిషన్ వాడినంత కాలం బాగానే ఉంటుంది, కానీ రోజు రోజు కీ వయసు మీద పడుతున్న కొద్దీ ఈ మిషన్ ఎంత భారాన్ని  మోస్తుంది?  ఇంకా కొత్త సమస్యలు మొదలు కావు అని గ్యారంటీ ఏమిటి?   తన జీవితంలో  మంచీ,చెడూ  అన్నీ చూసింది ,  కొడుకులందరూ మంచిగా  జీవితంలో స్థిరపడ్డారు, తనను ఉన్నంతలో బాగా చూసుకున్నారు.   ఈ రోజు సమస్య రాగానే కొడుకులూ, కోడళ్ళూ  అందరూ దవాఖానాకు వచ్చి బాగా చూసుకున్నారు.  ఏసుకోవాల్సిన  మందులు డాక్టర్ని అడిగి మరీ టైమ్ కి నాతొ ఏపించారు. ఆరోగ్యం బాగుండాలని అన్ని రకాల పండ్లు , బిస్కట్లు కొని తెచ్చారు.  ఇంతకన్నా ఏ తల్లి తండ్రులకయినా ఏమి కావాలి?  చాలా సంతోష పడింది మనసులో!  కొడుకులు, కోడళ్ళూ, మనవలు, మనుమ రాండ్లు , మరుదులు, వారి పిల్లలు, ఇంకా చాలా దగ్గరి చుట్టాలని చూసినందుకు కడుపు నిండిపోయింది.

“మొదట్లో పక్షవాతం వచ్చినప్పుడు బాగానే  చూసుకున్నారు కొడుకులు”  హాస్పిటల్ లో పక్క బెడ్డు పేషంటు భార్య అన్న ఆ మాటలు తన చెవుల్లో ఇంకా మారుమ్రోగుతూనే ఉన్నాయి.  “ఒకరితో చేయించుకునే బ్రతుకు వద్దు, యోగిలా చనిపోవాలి కానీ రోగిలా కాదు” ,     “మృత్యువు  తెలియకుండా రావాలి ఏదో ప్రమాదంలో హఠాత్తుగా”  భర్త తనతో అప్పడప్పుడూ  అన్న మాటలు పదే  పదే  గుర్తుకు వస్తున్నాయి.   ఇప్పుడు ఊరు జ్ఞాపకం రావడం లేదు, తాను ఎక్కడ కూర్చున్నది, ఎమి చేస్తున్నదీ  పట్టించుకునే స్థితిలో లేదు.  కొడుకులు ఇప్పుడు బాగా చూసుకుంటున్నారు, రేపు రేపు ఇట్లాగే ఉంటానని నమ్మకం అయితే లేదు, ఇప్పడే ఊపిరి తిత్తులు పని చేయడం లేదు.  రేపు కాలో,  చెయ్యో పని చేయకుండా పోతే? ఎన్నో జావాబు లేని ప్రశ్నలు, వింత వింత ఆలోచనలు.   అవును,  నా భర్తకి  మెదడు కి సంబంధించిన వ్యాధితో  మంచాన పడ్డప్పుడు, ఆయన అపస్మారక స్థితిలో ఉంటే,  అన్నీ నేను దగ్గరుండి  చేసినాను,  మరి ఇప్పుడు నేను అదే పరిస్థితిలో ఉంటే ఈ కొడుకులు, కోడళ్ళకి చూసుకునేంత  ఓపిక, సమయం ఉంటుందా?

హాస్పిటల్ నుండి వచ్చి తన బెడ్రూమ్  లోకి నడచు కుంటూ వెళ్ళింది .   “తాను చాలా ముందు చూపుతో ఆలోచిస్తోందా?”  తనకు తానే  ప్రశ్నించుకుంది బెడ్డు పై కూర్చుండి.   తన ఆలోచనలు, ముందు చూపుతో చాలా సార్లు భర్తతో పాటు ఊరందరినీ చాలా సార్లు రక్షించింది.   పొయ్యి  రాజేసినప్పుడు  వచ్చే పొగని పట్టి , అక్కడ  మనుషులు దాగినారని గుర్తు పట్టి, హింసలకు గురి చేసిన రజాకార్ల  ఆగడాల నుండి రక్షించుకోవడానికి కొన్ని రోజులు వంట చేయడమే మానినారు ఊర్లలో.    అప్పుడు రజాకార్లు పక్క  ఊర్ల పై పడ్డప్పుడు,  ఎంతో  ముందు జాగ్రత్తగా  సర్వపిండి,  పులిగోర, మురుకులు,  అప్పాలు సిద్ధం చేసి పెట్టింది ఏ రోజు ఎట్లొస్తదో అని. అనుకున్న రోజు రానే వచ్చింది.

రజాకార్ల ఆగడాలనుండి రక్షించుకోవడానికి బతుకు జీవుడా అని  గొడ్ల కొట్టంలో తల దాచుకున్నప్పుడు,   ఆ తిను  పదార్థాలతోనే వారం రోజులకు పైగా పొట్ట నింపుకున్నప్పుడు  “రత్నాలు, నువ్వు ఇంత ముందు చూపు తో  ఇవన్నీ తీసుకు రాకుంటే, ఇయ్యాల మన  పిల్లల పరిస్థితి ఏమయ్యేదో”  భర్త అన్న  మాటలు గుర్తొచ్చాయి.  బంగారం,  వెండి సామానులు మూట కట్టి  చేద బావిలో దాచింది.  రజా కార్లు ఊర్లపై పడి దొరికింది దోచుకున్నారు,  చేయని అకృత్యాలు అన్నీ ఇన్నీ కావు.   సద్దు మనిగాక ఇంటికి తిరిగొచ్చి,  ఇంట్లోంచి అంతా దోచుక పోయినారనుకుని నీరస పడ్డప్పుడు, చేద బావిలోంచి బంగారం వెండి తీసినప్పుడు భర్త కండ్లల్లో కనపడ్డ సంతోషం అంతా ఇంతా కాదు.  టీవీలో ఓక సినిమా వస్తుంది,  సినిమా చూస్తున్నట్టే  గాని మనసు మనసులో లేదు. ఇంతలోనే హీరో డైలాగ్  “సుఖంగా బతకడం కాదు ఇప్పుడు చాలా మంది ఆలోచించేది, సుఖంగా చావడం గురించే ”  తన  ఆలోచనలన్నీ ఈ డైలాగ్ చుట్టూ తిరుగుతూ అక్కడే ఆగిపోయాయి.   తానెప్పుడూ  చాలా ముందు జాగ్రత్తలు తీసుకుంది, అదే జాగ్రత ఇప్పుడూ తీసుకోవాలి అని ఒక గట్టి నిర్ణయానికి వచ్చింది.  తన నిర్ణయం ఇతరులని మేలు చేసేదిగానే ఉంటుంది తప్ప ఎప్పటికీ నష్టం చేయదు. మిషన్ శబ్దం రాకుంటే మళ్ళీ కొడుకు వచ్చి మిషన్ స్టార్ట్ చేస్తాడని, పాప్ మిషన్ ని స్టార్ట్ చేసింది.    మిషన్ గిర్రున తిరుగుతుంటే, రాత్రంతా ఆలోచిస్తూ ఎప్పుడో నిద్రలోకి జారుకుంది.

అలవాటు ప్రకారం, పొద్దున్నే నిద్రలేచి స్నానం చేసి వచ్చి సోఫాలో కూర్చుంది రత్నమ్మ.

“చిన్నోడా ఒకసారి మన ఊరుకి పోయిరావాలనిపిస్తుందిరా!  ఈ  ఆదివారం నీకు సెలవే కదా.. పోయి వద్దామా?”  కొంచెం ఇబ్బంది పడుతూనే అడిగేసింది.  ఇంతకు  ముందుగా ఆలోచించడంలేదు ఇప్పడు.  ఔనన్నా, కాదన్నా అన్నిటికీ సిద్ధపడే  అడిగింది.

“ఒకరిని తప్పు పట్టేప్పుడు  వాళ్ళ దృష్టికోణంలో ఆలోచించాలి ముందు”   అనేవాడు భర్త,  ఇప్పుడు అన్నీ వాళ్ళ దృష్టికోణంలోనే ఆలోచిస్తుంది.   వాడికి వారంలో  ఒక రోజే కదా సెలవు దొరికేది,  భార్యా పిల్లలు కూడా ఎక్కడికో వెళ్లాలనుకుంటారు కదా ఆ ఒక్కరోజే.

“అలాగే అమ్మ”  అన్నాడు కొడుకు ఏమాత్రం ఆలస్యం చేయకుండా.  చాలా సంతోష పడింది రత్నమ్మ.   అత్తా కోడళ్ల  ఆగడాలు,  దయ్యాలు, చేతబడుల లాంటి టి వి సీరియల్స్ ని  ఇష్టం లేకున్నా కోడలు తో కలిసి చూస్తూ ఎన్నో  సందేహాలను నివృత్తి చేసుకుంటూ,

అసలు బయటకు పోవాలి, బయట  కూర్చోవాలి అన్న ఊసే రాకుండా జాగ్రత్త పడింది.  మోకాలి నొప్పుల వల్ల  అప్పుడప్పుడూ ఇంట్లోనే అటూ ఇటూ తిరుగుతూ పాప్ మిషన్ని ఉపయోగిస్తూనే ఉంది.

అత్తలో వచ్చిన ఈ మార్పుకి కోడలు కూడా చాలా సంతోషపడింది.  అప్పుడప్పుడూ శ్వాస తీసుకోవడానికి ఇబ్బంది అవుతుంది కానీ కొడుకుకి, కోడలికి  కనిపించకుండా తనలో తానె భరిస్తుంది. పాప్ మిషన్ తిరుగుతున్న శబ్దం విన్నప్పుడన్నా  కొడుకు కోడలికి ఒక సంతృప్తి.

అనుకున్న ఆదివారం రానే వచ్చింది.  కోడలు,  మనవడు కూడా వస్తా అనడంతో అందరూ కలసి బయలు దేరారు ఊరికి.  మూడు గంటల ప్రయాణం కార్లో!  “ఒకప్పుడు  ముప్పై  మైళ్ల  దూరంలో ఉన్న తమ ఆడబిడ్డ ఇంటికి ఏ  ప్రయోజనానికి పోవాలన్నా కచరం రెడీ చేసి,   రెండురోజుల ముందే  తొవ్వలో తినే సర్వ పిండి వండి,  పులిగోర కలుపుకునే వాళ్ళం.   మబ్బుల లేచి ( ఎగిల్లు వారక ) ముందే బయలు దేరి, మధ్యలో పంటపొలాల దగ్గర మోట బాయి కనపడితే ఆపుకొని సద్ది మూట ఇప్పుకొని తిని, ఎడ్లకు  మేత వేసి,  ఒక గంట తర్వాత మళ్ళీ బయలు దేరేవాళ్ళం.  ఏ పొద్దు పొడిసినంకనో వాళ్ళ ఊరు చేరేటోళ్ళం”   అప్పటి రోజుల్లో ఎలా ప్రయాణించేదో చెపుతుంది  కొడుకుకి కోడలికి.   ఇద్దరూ ఆసక్తిగా వింటున్నారు. మనవడు ఏమీ అర్ధం  కాక పోయినా వింతగా చూస్తున్నాడు అందరినీ.

కొత్తగా పెళ్లి అయినా తర్వాత పెళ్లి కూతురికి,  అత్తగారి ఇంటి నుండి  అమ్మగారి ఇంటికి వెళ్తుంటే ఎంత సంతోషంగా ఉంటుందో ఇప్పుడు రత్నమ్మ పరిస్థితి అలాగే ఉంది. ఊరికి కొత్తగా వచ్చిన పోస్ట్ మాస్టర్ ఫ్యామిలీ కి ఇంట్లో ఒకభాగం ఉచితంగానే అద్దెకి ఇచ్చారు, ఇల్లు చూసుకోవడానికి ఒకరుండాలని!   ఇంట్లోకి వస్తూనే ఇల్లంతా కలియతిరిగింది, పెరట్లోకి, వంటింట్లోకి  వెళ్లి  చివరగా తనకు బాగా ఇష్టమయిన అరుగు మీద కూర్చుంది. ఐదు నిమిషాల్లో వార్త ఊరందరికీ తెలిసిపోయింది.  మొత్తం అరుగు ఊరందరితో నిండి పోయింది.  ఒకరి నొకరు  అలాయ్ బలాయ్ లు , ఒకరి చేతుల్లో ఒకరి చేతులు ప్రేమ పూర్వకంగా పలకరింపులు, చెంపలు నిమురుకోవడాలు.   చాలా రోజులుగా బోసి పోయిన ఆ అరుగు ఇప్పుడు  మోడువారిన చెట్టు చిగురించి  పూలతో వికసించినట్టు  ఒక పండుగ వాతావరణంలా  తయారయింది.  రత్నమ్మ  కూర్చున్నట్టే కానీ, మళ్లీ శ్వాసకి ఇబ్బంది అవుతుంది, అయినా లోపలే దాచుకుంది. ఇష్టమయిన మనుషుల ప్రేమ ఎంతటి కష్టాన్ని అయినా భరిస్తుంది అనడానికి ఇంతకంటే పెద్ద ఉదాహరణ అవసరం లేదేమో!  ఎన్నో ఏళ్లుగా పోగొట్టుకున్నది తిరిగి  పొందినట్లు  ఆనందం కళ్ళలో స్పష్టంగా  కనిపిస్తుంది.

కోడలు కొడుకుకి ఊరు, ఆ మనుషులు కొత్త కాదు, కానీ తమకు చాలా ఇష్టమయిన మనిషి దూరం అయ్యి మళ్ళీ దగ్గరవుతే  వారు చూపించే అభిమానం, ప్రేమ ఎలా ఉంటుందో ఇప్పుడు స్పష్టంగా అర్థం అవుతుంది వారికి.   అత్త ప్రతిరోజు బయట కూర్చోవాలని ఎందుకు అనుకునేదో ఇప్పుడు తెలిసి వచ్చింది.  అందరికి ఒకరికొకరు పలకరింపులతోనే కడుపు నిండినట్టుంది.  ఊరి విషయాలు, పట్నం వివరాలు ఒకరికొకరు  చెప్పకున్నారు.  ఆ తర్వాత పొలం పనులకు పోయిన వాళ్ళు, పనివాళ్ళు సాయంత్రం వచ్చి కలిశారు. ఇంట్లో ఉంటున్న  పోస్టుమాస్టర్  భార్య వంట చేసి పెట్టింది.  అప్పటికే రత్నమ్మ ఫ్రెండ్స్ కూడా ఏవో వండి ఇచ్చి పోయారు.  అందరూ కలసి భోంచేసారు  చాలా తృప్తిగా.   తాను పుట్టి పెరిగిన ఊరు,  మనుషులు అయినా ఈ రోజు వారందరూ చూపిస్తున్న ప్రేమ, ఆధరణ చాలా కొత్తగా ఉంది  కొడుకుకి, ముఖ్యంగా అమ్మ కళ్ళలో సంతోషం!

జామ ఆకుపై, బెల్లం, చింతపండు, సోపు కలిపి  పాన్ వేసుకున్నట్టు తినడం రత్నమ్మకి చిన్నప్పటి నుండే అలవాటు.  అందుకనే పెళ్లి అయినా తర్వాత తన ఇష్టాన్ని కనుకొని ఒక జామ చెట్టుని ఆమె కోసమే పెట్టించాడు భర్త.  రత్నమ్మ తనకు ఇష్టమయిన  ఆ జామ చెట్టు దగ్గరకు వెళ్లి కొన్ని ఆకులు తెంపుకుంది, డబ్బాలో పెట్టిన చింతపండు, బెల్లం, సోపు వేసిన జామాకును ఉండగా చుట్టి దవడకు పెట్టుకొని నములుతూ,  చిన్న పిల్లవాడు వానికిష్టమయిన చాక్లేట్ సప్పరించినట్టుగా సప్పరిస్తూ ఇల్లంతా కలియ తిరిగింది. మిగతా ఇద్దరు కొడుకులకి ఫోన్ చేసి ఊరి సంగతులు, తన ఫ్రెండ్స్,  చిన్నప్పుడు కొడుకులతో పెరిగిన ఫ్రెండ్స్, వాళ్ళు చెప్పిన విషయాలు, పిల్లల చదువులు, ఉద్యోగాలు, ఇంకా ఏవో  ఏవో విషయాలు  చెప్పింది చాలా సంతోషంగా.   మీరు కూడా వస్తే బాగుండేది అంది.   ఈ సారి దసరాని అందరం ఇక్కడే చేసుకుందాం అన్నారు కొడుకులు.     అప్పటికే  చాలా సేపటి నుండి పాప్ మిషన్ పెట్టలేదని,  కొడుకు బలవంతపెట్టి , పాప్ మిషన్ని తల్లి బెడ్ రూమ్ లో పెట్టి , మిషన్ పెట్టుకొని రెస్టు తీసుకోమన్నాడు.

తన పెళ్లి అయిన  తర్వాత మొట్టమొదట  అత్త గారింటికి వచ్చినపుడు, ఆ బెడ్ రూమ్ లోకి వెళ్లనంటే వెళ్లనని  మారాం చేసింది, పరుగెత్తింది.  బలవంతంగా ఎత్తుకొచ్చి వదలి వేసి గడియ పెట్టారు.   ఇప్పుడు మళ్ళీ ఇన్నేళ్లకు  ఆ రూములోకి అడుగు పెడుతుంటే ఏదో అనుభూతి, ఏదో తెలియని సంతృప్తి!  కొడుకు వచ్చి పాప్ మిషన్ పెట్టి స్టార్ట్ చేసి వెళ్ళాడు. పాప్ మిషన్ పైపు చేతిలో పట్టుకుంది ముక్కుకు పెట్టుకోవడానికన్నట్టు. ఆ మంచాన్ని చూడగానే  భర్తతో కలసి పంచుకున్న జీవితం, అనుబంధం, సుఖాలు, కష్టాలు అన్నీ కళ్ళ  ముందు పాప్ మిషన్ కంటే వేగంగా తిరిగాయి.  మంచం పై కూర్చునే ముందు మోకాళ్ళ పై కూర్చుని ఆప్యాయతతో  నిమిరింది మంచాన్ని కళ్ళలో నీళ్లు తిరుగుతుంటే.  ఒక్కసారిగా దుఃఖం పొంగుకు వచ్చింది, తన భర్త వాడిన దిండుని గుండెలకు హత్తుకుంది.  తనివి తీరా ఏడ్చింది.

రత్నమ్మకి తప్ప ఎవ్వరికీ తెలియని ఒక విషయం ఏమంటే, ఎప్పుడయితే రత్నమ్మ హాస్పిటల్ నుండి వచ్చిందో అప్పటినుండీ,  పాప్ మిషన్ అయితే తప్పని సరిగా తిరుగుతుంది కానీ ముక్కుకి పెట్టుకోవాల్సిన పైపు మాత్రం గాల్లోనే వ్రేలాడుతుంది.  తన ఊరు, తన ఆత్మీయులు, తన రక్త  సంబంధీకులు, కూత  వేటు దూరంలో మిగతా కొడుకులు,  తన భర్తతో జీవితం పంచుకున్న చోటు నుండే భర్తను వెతుక్కుంటూ శాశ్వతంగా  వెళ్ళబోతుంది.  తనకు ఇష్టమయిన  జామాకు పాన్ ని సప్పరిస్తూ బెడ్డు మీద  పడుకుని కండ్లు మూసుకుంది.  ఆ రోజు, ఊరు తెల్ల వారింది,  పక్షులు గూళ్ళు వదలి  ఆహారపు వేటకి బయలు దేరాయి, రైతులు పశువుల్ని పొలాల్లోకి తీసుకెళ్తున్నారు,   కానీ రత్నమ్మ మాత్రం శాశ్వత నిద్రలోకి జారుకుంది.  పక్కనే పాప్ మిషన్ గిర్రున తిరుగుతుంది, కానీ  ముక్కుకి పెట్టుకోవాల్సిన పైపు మాత్రం గాల్లోకి చూస్తుంది రత్నమ్మ తన భర్త దగ్గరికి ఎలా వెళ్తుందో చూడాలనట్టు.

రత్నమ్మ మళ్ళీ వస్తుంది, కూర్చుంటుంది అని ఎదురు చూస్తూనే ఉంది  ఆ బోసిపోయిన అరుగు!

*

         చిత్రం: రాజశేఖర్ చంద్రం