సబర్మతి

ఒక జాతర లాంటి కోలాహలంతో నిండి ఉంది  స్టేషను. లౌడు స్పీకర్లలో అస్పష్ట ప్రకటనలు, మాగిన సమోసా నూనె, చెమట వాసనలతో నిండిన  మాఘమాసపు గాలి బరువుగా వీస్తోంది. జన సందోహం మధ్యన త్రోవ చేసుకుంటూ పరుగిడుతున్న పోర్టర్ల తలపాగా వస్త్రాలు ఎర్ర జెండల్లా ఊగుతున్నాయి. ప్లాట్ఫాం మీద ప్రయాణీకుల త్రోపిడి, “చాయ్ చాయ్” కేకల మధ్య, కీచుమని శబ్దం చేస్తూ ఆగింది, నిండు గర్భిణిలా ఉన్న ఆ రైలు.

భుజాన వ్రేలాడుతున్న ఒక చిన్న డప్పుతో, చెదరని చూపుతో, కిక్కిరిసి ఉన్న రైలు పెట్టె మెట్లమీద నిలబడి ఉన్నాడు తొమ్మిదేళ్ల సతీష్. అతని చర్మమంతా దూరాభార పల్లె ప్రయాణాల మట్టితో పేరుకునుంది. అభ్యాసంతో అబ్బినదేమో, ఒక నిశ్చలతతో ప్లాట్ఫాం పైనున్న ప్రపంచాన్ని పరికిస్తూ ఉన్నాడు.

పొడవైన కూతతో రైలు కదలటం మొదలెట్టింది. అప్పుడు కనిపించాడు, అడ్డంకులను దాటుకుంటూ, చిన్న కోతిలా ఎగురుతూ, దూరాన్ని దగ్గర చేస్తూ పరిగెడుతున్న ఒక చిన్న కుర్రాడు, అతడి వెంటబడి, తరుముతున్న ఒక పోలీసు. మధ్యలో వెనుదిరిగి చూస్తూ, అడ్డం తగిలిన సామాన్లకి కొట్టుకొని పడబోయి తృటిలో తప్పించుకున్నాడు.

తన ఈడు వాడే! ఒక్క క్షణం ఆలోచించకుండా చేయి చాచాడు సతీష్. చేతిలో చేయి – ఏర్పడింది గట్టి బంధం. నెమ్మదిగా వేగం పుంజుకుంటున్న ఆ రైలులోకి, ఒక ఉదుటున బలంగా లాగటంతో, ఇద్దరూ పెట్టె లోపలికి వచ్చి పడ్డారు. ఒకరి ముఖాలు ఒకరు చూసుకొని మాటల కంటే ముందు, గట్టిగా నవ్వుకున్నారు.

ఆ నవ్వులో, వేగం అందుకున్న ఆ చక్రాల సవ్వడిలో, ఆ పరిగెడుతున్న పోలీసోడి అరుపులు అరిగిపోయాయి.

“జాన్ బచాయించినావు భయ్యా”, రొప్పుల మధ్యన, ఆ కుర్రాడు.

“భలే తప్పించుకున్నావు. కొంచెం చెయ్యి జారినా…”, ఆపేశాడు, సతీష్.

“అల్లా నిన్ను పంపాడుగా… నేను, రహీం”

“సతీష్” మిఠాయిలు పంచుకున్నట్లుగా పేర్లు.

కాసేపు మౌనం. “ఎందాకా?” అన్న ప్రశ్నే ఉదయించని ప్రయాణాలు, ఇద్దరివీ కూడా.

“ఆకలేస్తోందా?”, అడిగాడు సతీష్.

“నాకెప్పుడూ ఆకలే… కానీ పరేషాన్ కాకు… నీ డప్పూ, నా పాటా…షురూ చేద్దామా?”, చిరునవ్వుతో  రహీం.

*

రైలు పెట్టెంతా గుజరాతీ చిరుతిళ్ల ఘుమఘుమలు. కడుపు నిండి మగత నిద్రలో తూగుతున్న శరీరాలు కొన్ని. ఒక పసిపాప ఏడుపు ప్రారంభించింది. మూలన ఒక కాషాయధారి రామనామస్మరణ. ఎవ్వరూ వీరిద్దరినీ పట్టించుకోలేదు.

మొదట రహీం లేచి, కుర్తా దుమ్ము దులుపుకొని, గొంతు సవరించుకున్నాడు. సతీష్ వైపు చూసి తలాడించాడు. డప్పు పైన సన్నగా తాళం మొదలయ్యింది.

తన లేత కంఠంతో ఒక్కసారిగా పాటనందుకున్నాడు రహీం. మంచి శృతిలో స్పష్టంగా ఉంది అతడి స్వరం.

“దేదీ హమె ఆజాద్ బినా ఖడ్గ్ బినా ఢాల్
సబర్మతీ కె సంత్ తునే కర్ దియా కమాల్
ఆంధీ మె భి జల్తీ రహి గాంధీ తెరా మషాల్
సబర్మతీ కె సంత్ తునే కర్ దియా కమాల్”

స్తంభించిన వాతావరణంలో పిల్ల తిమ్మెరలా వ్యాపించింది ఆ పాట. సతీష్ డప్పులోని లయకు ఆ పసిపిల్ల ఏడుపు ఆపి చూస్తూ ఉంటే, తినేవాళ్లు కూడా నోటికి కొంత విరామం ఇచ్చారు. కాషాయధారీ ముగ్ధుడై వినసాగాడు. మరొకడు రహీం చేతిలో రూపాయి బిళ్ల పెట్టాడు.

అలా పాడుకుంటూ, డప్పుతో ఆడుతూ, పరచిన సామాన్లు, చాచిన కాళ్లూ చాకచక్యంగా దాటుకుంటూ, ఆ పెట్టెలో ముందుకు సాగారు. ఒక గుజరాతీ సమూహం తాము తింటున్న రోటీలలో కొన్నిటిని వీరికి చుట్ట చుట్టి ఇచ్చారు.

రైలు నిదానంగా తరవాతి స్టేషన్లో ఆగే సమయానికి, వారి జేబుల్లో చిల్లర మోత, వారి మొహాల్లో నవ్వు ఎక్కువైంది. సమోసాలు, శనక్కాయలూ అమ్మే బండి దగ్గరకి పరిగెత్తుకెళ్లారు. రెండు సమోసాలూ, శెనక్కాయలూ కొనుక్కొని, వన్ బై టూ చాయ్ తో బాటు, ప్లాట్ఫాం మీద బెంచి పైన కాళ్లాడిస్తూ కూర్చొని పొట్లాలు విప్పారు.

“ఆ పాట…” సమోసా నిండిన నోటితోనే, “నీకు గాంధీ అంటే ఇష్టమా?”, అడిగాడు సతీష్.

“ఏమో… ఆయనేవరో నాకు తెలీదు…పాట వినడానికి బాగుంటుంది. నేను పాడినప్పుడల్లా, పెద్దోళ్లు ఖుష్ అయినట్లుగా కనిపిస్తారు”, టీ తాగుతూ రహీం.

“నా డోలుకి కూడా బాగా నచ్చింది, ఆ  పాట” అంటూ రెండు దరువులు వేశాడు, సతీష్.

రెండు నిండిన కడుపులు. ప్రపంచం వారిపై అనుగ్రహం చూపిన కొన్ని క్షణాలు.

*

రైలు, తన  చక్రాలు ఆ పట్టాల మీద చేసే లయకి బద్ధమవుతూ మెత్తగా ఊగుతూ వెళ్తోంది. ఇద్దరూ మెట్ల దగ్గర కూర్చొని, శనక్కయలు పంచుకొని తింటున్నారు.

“నా ముగ్గురు దీదీలు  నాకు తినిపించటానికి పోటీ పడేవాళ్లు. నా బడీ దీదీ అయితే, బిరియానీలో తనకి వచ్చిన మటన్ ముక్కలు నాకోసం దాచి పెట్టేది. మా అమ్మీ  నన్ను మా ఇంటి సర్తాజ్ అని రోజూ  ముద్దు చేసేది”, ఏదో అపురూపమైన దృశ్యాన్ని తిరిగి చూస్తున్నట్లు  రహీం కళ్ళు  మెరుస్తున్నాయి.

సతీష్ ఏదో గుర్తొచ్చినట్లుగా పెద్దగా నవ్వాడు. “మా అమ్మ రోజూ నా చెవుల్లోకి మట్టి పోతోందని తిట్టేది. నేను రోజూ  నీళ్ల గుంతలో ఈత కొట్టి రావటం, మా అమ్మ తన చెంగుతో తుడుస్తానంటూ నా వెంట పడటం.”

“నీటి గుంతా…?” ఆశ్చర్యంతో, రహీం.

“అవును, మా పల్లెలోనే, ముళ్ళ పొదలెనకాలుండేది. చిన్నోళ్లమంతా దాన్లో దుమికి ఈత కొట్టేటోళ్లం. మాతో పాటు, ఒకటి రెండు దున్నలు కూడా…”

“నువ్వు లక్కీ…మా ఇల్లు ఒక బస్తీలో, సన్న  గల్లీలో  ఉండేది. ఆవులూ, స్కూటర్లతో చాలా రద్దీ. ఒక్క ఈద్ రోజు మాత్రం, మా గల్లీ నిండా లైట్లే! ఏ ఇంటి ముందు చూసినా మెరుస్తున్న బల్బు తీగలే. ఇక బిరియానీ, కబాబ్ వాసనలతో నిండి పోయేది. అమ్మీ వంట చేస్తుంటే నేను తనతో పాటే స్టవ్ దగ్గరే ఉండి, అన్నీ రుచి చూసేవాడిని.”

“అవునా… ఎప్పుడన్నా  మా యమ్మ కూడా గొడ్డు తునకల కూర వండేది. ఆ రోజు మాకు పండగే. నూనెలో, ఎర్ర మిర్చీలేసి కూరుండుతుంటే, తెల్లన్నంతో ఎప్పుడెప్పుడు తిందామా అని చూసేటోళ్లం. ఆ వాసన కొన్ని రోజుల పాటు ఉండిపోయేది. మా నాయన గొడ్డు చర్మాలతో పనిచేసేటోడు. ఆయన  చేతుల్లో ఎప్పుడూ ఆ కంపే…”

“మరి మీ ఇల్లో?”, ఆసక్తితో రహీం.

“మా పల్లెలో ఎక్కువ గుడిసెలే… కానీ బయట బోలెడంత ఆకాశం. రేతిరికి ఎన్నో మెరిసే చుక్కలు.”

“మనం ఇల్లు కట్టుకుంటే, పైన ఒక కిటికీ పెట్టుకుందాం. చుక్కలని చూస్తూ పడుకోవచ్చు”, అన్నాడు,  కొన్ని గంటల క్రితమే ఏర్పడ్డ స్నేహబంధాన్ని మరింత బలపరుద్దామన్న తొందరలో, రహీం.

“ఇంటి మధ్యలో, చేత్తో కొడితే నీళ్లొచ్చే పంపు కూడా”, అంతే తొందరతో, సతీష్.

“మనం పాడుకోవటానికి ఒక గది కూడా…”, స్వప్నావస్థలో రహీం.. “ఒక పెద్ద గాజు సీసా పెట్టి, దాన్లో మన చిల్లర ఖర్చు పెట్టకుండా దాచుకుందాం…”

శనక్కాయలు అయిపోయాయి. భవిష్యత్తు మీద ఆశలతో వాళ్ల కళ్లు నిండుకున్నాయి.

“ఇంకా చాలా దూరం ఉంది ప్రయాణం… ఇంకో పాట పాడకుందామా?”, ఉత్సాహంతో రహీం.

అనటంతోటే, మళ్లీ పాటనందుకున్నాడు.

“తూ హిందు బనేగా న ముసల్మాన్ బనేగా
ఇన్సాన్ కి ఔలాద్ హై ఇన్సాన్ బనేగా”

కొన్ని తలలు వారి వైపుకి తిరిగాయి, అవే విసురుగా వేరే వైపుకి మళ్లాయి.
నిరుత్సాహపడకుండా, ఆ పాటనే సాగిస్తూ, ముందుకు సాగారు. ఇంతకు ముందు రోటీలు ఇచ్చిన గుజరాతీ గుంపు దగ్గరకొచ్చేసరికి, చరణం తారస్థాయికి చేరుకుంది.

“జిస్ ఇల్మ్ నె ఇన్సాన్ కొ తక్సీమ్ కియా హై
ఉస్ ఇల్మ్ కా తుమ్ పర్ ఇల్జామ్ నహీ హై”

“ఆపండెహే…ఈ నీతి పాఠాల పాత పాటలు. కొత్త సినిమా పాట ఏదైనా పాడు”, గదిమాడు, ఆ గుంపు లోని పెద్దాయన.

నొచ్చుకొనే స్తోమత, ధైర్యం  లేదు ఆ పిల్లలకి.

“ఓ పాలన్ హారే, నిర్గుణ్ ఔర్ న్యారే” అంటూ ఆ మధ్యనే విడుదలైన లగాన్ సినిమా పాటతో, మళ్ళీ కాసిని కాసులు చేరాయి వారి దగ్గర.

తిరిగి మెట్ల దగ్గరకి వచ్చి కూర్చొని డబ్బులు లెక్క పెట్టుకుంటూనే, “ఎందుకో వాళ్లకి ఆ పాట నచ్చలేదు”, గొణుకున్నాడు, సతీష్.

“అందరు మనుషులూ ఒకటే అని అంటుందనుకుంటా ఆ పాట. ఎందుకో చాలా మంది పెద్దోళ్ళకది నచ్చదు”, సమాధాన పరుస్తూ రహీం.

రాత్రి వేళ పట్టాల శబ్దమే కొంచెం సేపు రాజ్యమేలింది.

రహీమే ఆ శబ్దాన్ని ఛేదిస్తూ… “నీకు మీ ఇల్లు గుర్తుకొస్తుందా? అసలెందుకు వదిలేసావు?”

“వదిలెయ్యాల్సొచ్చింది…”
“క్యోం?”

“నేను ఊళ్లోని బావిలో నీళ్లు తాగాను”

“ఏం? తాగ కూడదా?”

“పల్లెలో బావి మాత్రమే మాదిట. ఊళ్లో బావి మాది కాదట. నాకవన్నీ తెలీదు. ఒక కుర్రాడు వచ్చి నన్ను గట్టిగా నెట్టాడు. నేను క్రింద పడిపోయా. ఒక కర్రతో నన్ను కోడుతూ ఉన్నాడు. నేనూ చేతికందిన బొక్కెన తీసి, వాడి నెత్తి మీద ఒక్కటిచ్చాను. గట్టిగా తగిలినట్టుంది. బోలెడు రక్తం కారి వాడూ పడిపోయాడు. నేను ఇంటికి లగెత్తికెళ్లి మాయమ్మ కి చెప్పినా. మా యమ్మా, నాన్నా, ఎందుకో చానా భయపడిపోనారు. నా చేతిలో వంద రూపాయలు పెట్టి రాత్రికి రాత్రే పారిపొమ్మన్నారు. నే పోనని మారాం చేసినా. నా పేనానికే పెమాదమని చెప్పి, నాన్నే, అప్పటికప్పుడు దున్నపోతు బండి కట్టి టౌను దగ్గర లారీ ఎక్కించినాడు.”

“ఎక్కడికి పోవాలో చెప్పలేదా, మీ బాపు?”

“ఏడకైనా పోయి దరువేసుకొని బ్రతకమన్నాడు. చానా ఏళ్ల క్రితం గాంధీ అని ఒక పెద్దమనిషుండేవాడుట. ఆయన, అందరికీ, ఒకటే ఊరు, ఒకటే బావి అని చెప్పి సబర్మతి  అని ఆశ్రమం కట్టాడట. అక్కడికి మాత్రం ఒక సారి వెళ్లమన్నాడు. రైళ్లలో దేశమంతా తిరిగినా. ఈ రైలు అటే పోతాందిట. ఓ పాలి ఆ సబర్మతిని చూద్దామని ఎక్కేసినా.”

“అవునా! అందుకనే గాంధీ అంటే ఇష్టమా అని ఇందాక ఆడిగావు?”

“అది సరే గానీ… నువ్వెందుకు మీ అమ్మీ, దీదీలని వదిలేసినావు?”

“మా దీదీని, అదేదో అరేబియా అంట… ఆ దేశం నుంచి, ఒక షేక్ వచ్చి నిఖా చేసుకెళ్లాడు. బోలెడు పైసలూ, మా అందరికీ అత్తర్లూ, ఇంకా చాలా ఇచ్చాడు. నేనైతే ఖుషీతో మస్తు డాన్సాడినా. ఆ నిఖా దావత్ లో తిన్నంత ఎప్పుడూ తినలేదు.

మా అక్క షేకుతో వెళ్ళిపోయింది. రెండు నెలలకో సారి ఫోన్  చేసినప్పుడు నాతో నవ్వుతూ మాట్లాడేది. మా అమ్మీ మాత్రం ఫోన్లో మాట్లాడిన తరవాత గుండెలు బాదుకుంటూ ఏడ్చేది. మా అబ్బా కూడా మాకు కనపడకుండా ఏడ్చేవాడు. అమ్మీనేమో, దీదీని డబ్బుకాశపడి అమ్మేశామని అబ్బాని తిట్టేది. నేను చూడలేకపోయినా. డబ్బు సంపాదించి దీదీని వెనక్కి తీసుకొద్దామని ఇల్లు వదిలేసినా. దీదీతోనే తిరిగి ఇంటికి పోతా.”

సతీష్ రహీంకి కొంచెం దగ్గరగా జరిగి భుజానికి ఆనుకున్నాడు. ఆ రైలు కూడా వాళ్ల కలల్నీ, ఆశల్నీ మోస్తూ, వాటికి దగ్గరగా చేరుద్దామనేమో, వేగం పుంజుకుంది.

*

చీకట్లని చీలుస్తూ వెళ్తున్న ఆ రైలులో, బాహ్య ప్రపంచంతో సంబంధం తెగిపొయినంతగా తమ లోకంలో విహరిస్తున్నారిద్దరూ. రహీం ఏదో పాటని హమ్ చేస్తున్నాడు, సతీష్ దానికి అనుగుణంగా దరువు వేస్తున్నాడు.

బయట, ఒక చిన్న మెరుపు మెరిసి మాయం అయ్యింది. ఇంతలోనే ఇంకొకటి.

“అటు చూడు…”, రహీం ముందర అరిచాడు.

“మిణుగురులు”, అన్నాడు సతీష్. “రేతిర్లో  ఎగిరే చుక్కలు”.

“అవి మన వెంటే వస్తున్నాయి”, ఆశ్చర్యంతో రహీం.

“అవి మనని దాటి పోతాయి కూడా”, సతీష్. “వాటిని మనం పట్టుకోలేం.”

“మన ఇంట్లో ఒక తోట…దాన్లో ఎన్నో ఎగిరే చుక్కలు”, గుసగుసలాడాడు, రహీం.

“తోటలో ఒక అరటి చెట్టు…ఒక నీటి గుంత, దానిలో కొన్ని కప్పలు”, తన వంతుగా, సతీష్.

“మన ఇంటికి ఏ పేరు బాగుంటుంది?”

“సబర్మతి?” వెంటనే బదులిచ్చాడు, రహీం.

“వినటానికి బాగుంది… అక్కడ అందరూ పంపులో నీళ్లు తాగచ్చు… ఎవ్వరూ వచ్చి కొట్టరు”
“అయితే… అదే పెట్టుకుందాం”, ఉత్సాహంగా రహీం.

ఎగిరే చుక్కలు వెనకే ఆగిపోయాయి. రైలు పెట్టెలో దీపాలు గుడ్డిగా వెలుగుతున్నాయి. డొక్కల్లోకి కాళ్లు మడుచుకొని, ఒకరి వీపుకొకరు ఆనుకొని, ఇద్దరూ స్వప్నలోకాల్లోకి జారుకున్నారు.

*

రహీం ఆ ఇంటి ఎదురుగా నిల్చుని ఉన్నాడు.

పచ్చటి పొలాలలో ఎగిరే చుక్కల మధ్య మెరుస్తోంది. ముఖద్వారం మట్టి  రంగులో ఉంది. ద్వారం దగ్గరే “సబర్మతి” అని వ్రాసుంది.

తలుపు తోసుకొని లోపలికి వెళ్లాడు. లోపల గోడకి ఒక డప్పు, మూలలో ఒక హార్మోనియం, మధ్యలో ఒక పంపు చుక్క చుక్కగా నీరు కారుతోంది.

“సతీష్?”, గట్టిగా పిలిచాడు.

నిశ్శబ్దం.

ఇల్లు  మధ్యలో  ఒక గోడ కనపడింది, సిమెంట్ రంగు ఇటుకలు.

ఆ గోడ వైపు పరిగెత్తుకెళ్లి గట్టిగా బాదాడు, “సతీష్…” అంటూ.

“ఇక్కడే ఉన్నాను. కానీ తలుపులు కనపడటం లేదు”, సతీష్ గొంతే.

రహీం ఆ గోడెంబడి పరిగెత్తాడు. ఒక్క కిటికీ కూడా లేదు. గోడ మీద మళ్లీ బాదాడు. “రా… గోడ బ్రద్దలు కొట్టుకొచ్చెయ్…”

“రాలేను. ఈ గోడ ఇంతకు ముందు లేదు.”

రహీం పైకి చూశాడు. కప్పులో ఉండాల్సిన కిటికీ కూడా లేదు.

ఆ గోడ వారన ఏడుస్తూ కూర్చొని మళ్లీ సతీష్ ని పిలిచాడు.

“ఇంకా ఇక్కడే ఉన్నాను”, చాలా సన్నగా వినపడుతోంది.

*

ఒక్క సారిగా ఉలిక్కిపడి  లేచి కూర్చున్నాడు  రహీం.

వీపుకానుకొని పడుకొని ఉన్న సతీష్, “ఏమైంది?”

“పీడకల!”

“అవునా… కలలో ఏమైంది?”

రహీం చెప్పాడు, ఆ ఇల్లు, గోడ గురించి.

సతీష్, రహీం భుజం చుట్టూ చెయ్యేసి, “అది కలే కదా. మనిద్దరం కలిసి ఆ గోడ పడగొడదాం.”

రహీం తలూపాడు. రైలు నెమ్మిదిగా స్టేషన్లో ఆగింది.

*

ఫిబ్రవరి నెల ఎండ చల్లగా కాస్తోంది.

“అప్పుడే తెల్లారిందా?”, రహీం అడిగాడు.

“మనమే ఆలస్యంగా లేచినట్లున్నాం”, కళ్ళు నులుముకుంటూ, సతీష్.

రైలు పెట్టె డోర్లు లాక్ అయి ఉన్నాయి. కిటికీ లోంచి బయటకి చూస్తూ అడిగాడు రహీం, “ఈ  రోజు, ఏ రోజు?”

“బుధవారం, ఇరవై ఏడో తారీఖు. అయినా మన కన్ని రోజులూ పండగే ఇక. బోలెడు పాటలు పాడుకుందాం, కాసులు దాచుకుందాం. ఆనందంగా ఉందాం”

దూరంగా రైల్వే మైకులో వినపడుతోంది, “సబర్మతి ఎక్స్ప్రెస్ బయలుదేరటానికి సిద్ధంగా ఉంది”.

రైలు ప్లాట్ఫాం దాటే లోపే ఒక్క కుదుపుతో ఆగింది.

“ఎవరో చైన్ లాగినట్టున్నారు”, గొణిగాడు సతీష్.

దూరంగా, ఒక దండు ఆ రైలు వైపుకి పరిగెత్తుకొని వస్తున్నారు.

తెల్ల కుర్తాలు, చేతుల్లో కడ్డీలు, సీసాలు.

“వాళ్లెందుకు మన వైపుకి అలా పరిగెడుతున్నారు?”, రహీం అరిచాడు.

సమాధానానికి సమయం లేదు.

ఒక ఘాటైన వాసన రైలు పెట్టెంతా. కిరసనాయిలు. దగ్గరలోనే ఒక చిన్న మంట.

రహీం, సతీష్ ఇద్దరూ ఒకటే సారి కిటికీ నుంచి రేగుతున్న దుమ్ములో చూశారు.

రైల్వే సైన్ బోర్డు. పసుపు రంగు బోర్డు, నల్లటి అక్షరాలు.

“గోద్రా జంక్షన్”.

*

చిత్రం: సృజన్ రాజ్