నా కలం నా అంతఃకరణకు న్యాయస్థానం

పండిత్ భీంసేన్ జోషి గారి anthological album 2000 సంవత్సరంలో విడుదల చేయబడింది. దాని మకుటం ‘సిద్ధి’ అని ఉంచారు. చూడటానికి చాలా సాధారణంగా అనిపించినా ఇది ఎంతో యోచించి ఎంచుకున్నారని నా ఊహ. టిక్టాక్ యూట్యూబ్ ల ఊతంతో వైరల్ ఫేమ్ కూరగాయల బేరమైన నేటి పరిస్థితుల్లో ‘సిద్ధి’ అనే చిన్న పదం తనలో అపూర్వమైన ప్రతిభ, అచంచలమైన నిబద్ధత, అనంతమైన కృషి, అద్వితీయమైన నైపుణ్యం, అమేయమైన గాంభీర్యం ఇముడ్చుకుందన్న విషయం సులభగ్రాహ్యం కాదు. ‘సిద్ధి’ని పొందడం అంటే ఒక జీవితకాలపు సాధన సఫలీకృతం కావడం. భీమన్న అరనిముషం ఆలాపనతో ఎన్నెన్నో అదృశ్యహృదాంతరాళాలను సున్నితంగా తాకగలరు. అరగంటలో రాగసుధని రసవృష్టిగా కురిపించి మనోప్రాకారాలని ముంచేయగలరు. ఒక అవిరళపరిశ్రమతో, అకుంఠిత దీక్షతో ఆ కళ వారికి ‘సిద్ధించింది’. అదే విధంగా ఉర్దూ గజల్ అనే కళ ‘సిద్ధించిన’ అతికొద్దిమంది కవుల్లో ఒకరు అహ్మద్ ఫరాజ్!

*

కవిపరిచయం చేసేటప్పుడు ఇతరేతరులు వారిని గూర్చి ఏమన్నారో చెప్పడం కంటే ఆ కవులే ఆత్మావలోకనంగానో ఆత్మచిత్రణగానో చెప్పిన మాటలు ఉటంకించడం ఒక అరుదైన అవకాశం.

‘ఏననంత శోక భీకర తిమిర లోకైకపతిని

నాకు నిశ్వాస తాళవృంతాలు కలవు
నాకు కన్నీటిసరుల దొంతరలు కలవు

నాకమూల్య మపూర్వ మానంద మొసగు

నిరుపమ నితాంత దుఃఖంపు  నిధులు కలవు!
ఎవ్వరని యెంతురో నన్ను?”

కృష్ణశాస్త్రి బాధామయకవితాంతరంగాన్ని ఇంతకన్నా చిక్కగా చక్కగా ఎవరు ఆవిష్కరించగలరు!

అలాగే ‘గిరులు/సాగరులు/కంకేళికా మంజరులు ఝరులు నా సోదరులు’ అని శ్రీశ్రీ, ‘నా అక్షరాలు వెన్నెలలో ఆడుకునే అందమైన ఆడపిల్లలు’ అని తిలక్ వారి మాటల్లోనే మనకు పరిచయవాక్యాలు అందించారు.

ఫరాజ్ కూడా ‘ముహాస్రా’ అనే కవితలో ఇలా అన్నారు:

నా కలం నా ప్రజల యొక్క ఆస్తి

నా కలం నా అంతఃకరణకు న్యాయస్థానం

ఫరాజ్ ఒక కుబూల్-ఎ-ఆమ్, మక్బూల్-ఎ-ఆమ్ షాయర్ అంటారు. అంటే జనబాహుళ్యంచే స్వీకరింపబడినవాడు, కీర్తింపబడినవాడు అని. పైన మొదటి పంక్తిలో తను ప్రజలకు ఎంత చేరువయ్యాడో చెప్పాడు. అదే సమయంలో ‘playing for the gallery’ అనే వలలో పడకుండా వ్రాసింది శ్రద్ధతో చిత్తశుద్ధితో వ్రాశాడు. అందుకే తన అంతఃకరణకు కలాన్ని న్యాయమూర్తిగా నియమించాడు.

*

ఫరాజ్ కవిత్వంలో ప్రధాన ఆకర్షణ ప్రణయం. విశ్వవ్యాప్తంగా కవికీ కన్నీటికీ ఉన్న అవినాభావబంధాన్ని ఫరాజ్ కూడా ప్రదర్శించాడు.

తనివితీరా విలపించి ఉంటారు

మనశ్శాంతిగా నిద్రించి ఉంటారు

అనువాదాలు నిత్యం యథాతథంగా ఉండవు. ఇక్కడ మూలంలో ‘జబ్’ అనే పదాన్ని అనువాదంలో ఉంచలేదు. అయినా భావస్ఫురణలో ఆ లోటు తీరిందనుకుంటున్నాను. ఏదేమైనప్పటికీ కొంతమేరకు beauty will always be lost in translation

ఎక్కడున్నాం.. కన్నీరు!

కన్నీటి సుఖం కరువై కొన్నేళ్ళు కావస్తోంది

ఓ శాంతిదాతా నన్ను ఏడిపించడానికే రా

‘రంజిష్ హీ సహీ’ అని మొదలయ్యే గజల్ లోని ఈ షేర్ మెహఁదీ హఁసన్ గొంతులో ఇంకా మధురంగా ధ్వనిస్తుంది. వియోగభారాన్ని మోసే ప్రతి హృదయానికీ ఈ గజల్ వెచ్చని కౌగిలినిచ్చి, కన్నీరు తుడిచి, నువ్వు పడే వ్యథ నాకు తెలుసు అని ఓదార్చే ఆత్మీయుడి వంటిది. ఇది దాదాపు ఒక anthem of broken hearts స్థాయికి చేరింది. యమన్ లో స్వరపరిచిన ఈ గజల్ విన్న ప్రతిసారీ వెంటనే సాలూరి రాజేశ్వరరావు గారు కళ్యాణిలో స్వరపరచిన ‘మనసున మల్లెల మాలలూగెనే’ వినాలనిపిస్తుంది. రెండింటిలో ఏదో తీయని సారూప్యత!  ఫరాజ్ ఐదో ఆరో షేర్లే వ్రాసినా అనుకరణప్రాయంగానో అనుసరణప్రాయంగానో ఎంతో మంది తమ సొంత షేర్లను జోడించారు. వేమన శతకమకుటంలో ఎన్నెన్నో పద్యాలు వ్రాయబడినట్టు! నిజానికి ఈ ఒక్క గజల్ వ్రాసి ఉన్నా ఫరాజ్ ఇంతే ఖ్యాతి పొందేవాడేమో అంటే అతిశయోక్తి ఖచ్చితంగా అవుతుంది, అయినా అనడం సబబే. మెహఁదీ హఁసన్ తో పాటు ఇంకా ఎందరెందరో ఎన్నో పర్యాయాలు పాడినా పాతదైపోని పలుచనైపోని ఈ గజల్ ఫరాజ్ అందించాడు. మన్నించాలి, మళ్లీ I digressed.