కైఫీ సాబ్ ఒక జిందా-దిల్ వాలా!

ఇత్నా తో జిందగీ మేఁ కిసీ కీ ఖలల్ పడే

హస్నే సే హో సుకూఁ న రోనే సే కల్ పడే

పదకొండేళ్ల వయసులో నాకు నా ఈడు వాళ్ళకెవరికైనా ‘బెంగ’ అంటూ ఉంటే లెఖ్ఖల పరీక్ష ఎలా పాస్ అవ్వాలన్నదే. లేదు మహా అయితే హాస్టల్లో ఉన్నాము కాబట్టి ఆదివారం నాన్న వస్తాడా రాడా అని, అంతే. ఈ గజల్ ఒక  పదకొండేళ్లఅబ్బాయి వ్రాసాడని చదివినప్పుడు నాకు ఒళ్ళు గగుర్పొడిచింది. సినిమా భాషలో చెప్పాలంటే దిమ్మతిరిగి మైండ్ బ్లాక్ అయ్యింది. మాటలకందని ఒక awe, ఒకసారి గట్టిగా కౌగిలించుకోవాలి అనిపించే దగ్గరితనం, ఒక అత్యంత అరుదైన ప్రతిభ పట్ల కలిగే అపారమైన గౌరవం అన్నీ కలిసికట్టుగా నాలో కలిగాయి.

తరువాతి రోజుల్లో ఇదే గజల్ బేగం అఖ్తర్ నోట అవిభాజ్య భరతఖండమంతా మారుమ్రోగింది. అలా పుట్టగానే పరిమళించిన మరుమల్లెతీగ అథర్ హుస్సేన్ రిజ్వీ – అంచెలంచెలుగా ఎదిగి ఉర్దూ సాహితీనందనవనంలో ఒక వటవృక్షంగా నిలిచిన కైఫీ ఆజ్మీ(సినీరంగంలో ఆప్యాయంగా పిలుచుకున్నట్టయితే కైఫీ సాబ్).

***

50-70 దశకాల్లో వచ్చిన హిందీ సినిమా సంగీతాన్ని ఆరాధించే వారందరికీ కైఫీ సాబ్ రచనలు, వారు వ్రాసినవి అని తెలిసినా తెలియకపోయినా, సుపరిచితమే! సినిమాకు వ్రాసినా సాహితీప్రమాణాలు లేశమాత్రమైనా తగ్గిపోకుండా కైఫీ సాబ్ వ్రాసిన ఆణిముత్యాల్లాంటి పాటలు అనేకం ఉన్నాయి. ఎన్నని తలచుకోగలం! మదన్ మోహన్(ఇంకో నరరూపరాక్షసుడు!) స్వరపరచిన నాకు ఎంతెంతో ప్రియమైన రెండు పాటలు చూద్దాం.

కైఫీ సాబ్ ఒక ఇంద్రజాలికుడు. అలతి అలతి పదాలతో గుండెను మెలితిప్పగల మాటల మాంత్రికుడు. తన కవనపరిభాషలో అనవసరమైన ఆర్నమెంటేషన్ కనబడదు. చర్వితచర్వణాలైన ప్రతీకలు, పదగుచ్ఛాలు కనబడవు. కవి అని పిలవబడే ఎవరైనా తమ రచనల్లో సాధించాలనుకునే లక్షణాలు ఇవి: Economy of words, lucidity of thought, elegance of expression and permanence of impact.  ఇవి కైఫీ సాబ్ కవిత్వంలో ప్రతి అక్షరంలో ప్రతిబింబిస్తాయి. పై గజల్ లోనూ కనిపిస్తాయి. ఒక్కోసారి కవిత్వం రాయడం ఇంత సులువా అనిపించేంత సరళంగా వ్రాస్తారు. సచిన్ బాటింగ్ చేస్తుండగా ఎన్నో సార్లు వ్యాఖ్యాతలు ‘He makes it look so easy’ అని అనడం వినే ఉంటాము. కానీ అలా ఆడగలిగిన ఆటగాళ్లను వేళ్ళమీద లెక్కించగలం. అలాగే కైఫీ సాబ్ కవిత్వమూనూ! ఇక ఇంతటి నాణ్యమైన సాహిత్యానికి మదన్ మోహన్ వంటి స్వరస్రష్ట, లత వంటి గానకోకిల తమతమ కళను జోడిస్తే ఆ పాట కలకాలం రసజ్ఞుల హృదయదిగంతాలలో ప్రతిధ్వనించకుండా ఎలా ఉంటుంది. అమరత్వాన్ని పొందుతుంది!

***

ఉర్దూ సాహిత్యంలో గజల్ కాకుండా కతా, రుబాయి, మస్నవీ, కాసీదా మొదలగు సాహితీప్రక్రియలు ఉన్నాయి. అన్నిటిలోకి నజ్మ్ ప్రాథమికమైనది. నేను స్వతహాగా గజల్ నే ఎక్కువ ఇష్టపడతాను. అయితే కైఫీ సాబ్ వ్రాసిన ఒక నజ్మ్ ‘హాకీకత్’ అనే సినిమాలో వాడుకున్నారు. దీనికీ మదన్ మోహనే బాణీ కట్టారు.

స్థూలంగా భావం:

తాను వెళ్లకుండా ఆపి బుజ్జగిస్తుంది అనుకుని బయలుదేరాను. గాలుల్లో ఎగిరే పైటతో కట్టేస్తుందనుకున్నాను. బిగ్గరగా వెనక్కి రమ్మని పిలుస్తుందనుకుని ఒక్కో అడుగూ వేస్తూ వచ్చాను. తాను ఆపలేదు, బుజ్జగించలేదు, వెనక్కి రమ్మని అరవలేదు. నేను నెమ్మది నెమ్మదిగా ఎంత దూరం వచ్చానో చూసుకుంటే నేను తనకి శాశ్వతంగా దూరమైపోయాను. దూరమైపోయాను, నేను దూరమైపోయాను.

రఫీ సాబ్ ని తలచుకుంటూ ఒక బాత్రూం సింగర్ గా ఈ పాటని ఏడవకుండా పాడాలని ఎన్ని విఫలయత్నాలు చేసానో గుర్తులేదు. మనకు అనుభవపూర్వకమైతే అప్పటివరకూ కేవలం లిటరల్ రిలవెన్సు ఉన్న కొన్ని వ్యక్తీకరణలు మరింత గాఢతని సంతరించుకుంటాయి. ఈ పాట విన్నప్పుడే నాకు ‘గుండెలు పిండేసినట్టు’ అంటే ఎలా ఉంటుందో తెలిసొచ్చింది. కైఫీ సాబ్ అభివ్యక్తికి అప్పుడే ఫిదా అయిపోయాను. ఇదే permanence of impact.

**

కైఫీ సాబ్ స్వాతంత్రసమరంలో పోరాడారు. కమ్యూనిస్ట్ పార్టీలో, ప్రగతివాద రచయితల సంఘంలో సభ్యులు. ఆ నేపథ్యం కూడా వారి రచనల్లో తరచుగా ఒక మెరుపు మెరుస్తుంది. ఈ రోజుకీ హిందీ దేశభక్తి గీతాలు, అందులోనూ భద్రతా దళాల ధైర్యత్యాగాలను కొనియాడుతూ, ఎవరినైనా పాడమంటే ఖచ్చితంగా మొదట గుర్తొచ్చే పాట:

కైఫీ సాబ్ స్థాపించిన మిజ్వాన్ సంక్షేమ సంస్థ ఈ రోజుకీ ఆయన కుమార్తె షబానా ఆజ్మీ నిర్వహణలో ఆ ఊరి బాలికల కోసం పాఠశాల, కళాశాల నడుపుతోంది.

ఇంకో చోట ఆ నాటికే భారతదేశంలో ఉన్న విశాలమైన ఎకనామిక్ స్పెక్ట్రమ్ ని ఎద్దేవా చేస్తూ ఈ షేర్ చెప్పారు:

చిట్టచివరి మొఘల్ చక్రవర్తి బహదూర్ షా జఫర్ రాజ్యభ్రష్టుడై అజ్ఞాతంలో వ్రాసిన ఒక ప్రశస్తమైన గజల్ లో ఒక షేర్:

కైఫీ సాబ్ చమత్కారంగా ఈ షేర్ ని ఉపయోగించుకుని మానవనైజమైన దురాశని నిరసిస్తూ చెప్పిన షేర్:

‘కఫన్’ అంటే మృతదేహాలపై కప్పే వస్త్రం. మనిషి ఆశలు మరణంతో తీరిపోవు అని చెప్పడం అన్నమాట.

**

యూట్యూబ్ లో అభిరుచి కారణంగా అనేకమైన పాత, కొత్త ముషాయిరాలు చూసాను. అప్పుడప్పుడే కవులుగా మారిన వారి దగ్గరి నుండీ తలపండిన వారి వరకూ వారు కవితలు చదివేటప్పుడు శ్రోతలు వాహ్వాకారాలతో అభినందించకపోతే నొచ్చుకుంటారు. ముక్కుసూటిగానో అన్యాపదేశంగానో అడిగి మరీ అభినందనలు పొందుతారు. నేను చూసినంతవరకూ కైఫీ సాబ్ కి అటువంటి అవసరం ఎప్పుడూ రాలేదు. అందరూ ఆయన చదువుతున్నంత సేపూ కురిసే కవనాధారలో తడిసి తరించే వారే. ఒక రాజ్ కపూర్ పాటలో చెప్పినట్టు ‘దిల్ కా హాల్ సునే దిల్ వాలా, సీధీ సీ బాత్ న మిర్చి మసాలా, కెహ్ కె రహేగా కెహెనే వాలా’, కైఫీ సాబ్ ఒక సచ్చా దిల్ వాలా, ఒక జిందా-దిల్ వాలా!

*