అజయ్ వర్మ అల్లూరిపది రోజుల క్రిందట నేనొక పనిమీద హైదరాబాదు వెళ్ళాను. రచయిత్రి ఓల్గా గారు నాకు నాలుగైదు సంవత్సరాల వెనక పరిచయమై, మేము బాగా ఆప్తులమయ్యాం. నేను ఓల్గా గారి ఇంటిలోనె బసచేసి కొందరు రచయితలనీ, స్నేహితులనీ కలుసుకున్నాను. ఓల్గా – కుటుంబరావు గారి ఆతిథ్యం మరవలేనిది. ఒక రోజు ఉదయాన్నే ‘మీకింకా ఎవరెవరిని కలవాలని ఉంది హైదరాబాదులో ?’ అనడిగారు కుటుంబరావు గారు. వెంటనే నాలో వెలిగిన పేరు – ‘అబ్బూరి ఛాయాదేవి’
ఛాయాదేవిగారి పేరుని నేను మొదటి సారిగా విన్నది నా పదవ తరగతి వేసవి సెలవుల్లో. మా అన్నయ్య నాకన్నా ఒక సంవత్సరం పెద్ద. అతను ఇంటర్ ఫస్ట్ ఇయర్ ముగించుకుని సెకండ్ ఇయర్ కి వచ్చాడు. మా నాన్నగారు అన్నయ్య చదువుతున్న కాలేజిలోనే నన్ను కూడా ఫస్ట్ ఇయర్ అడ్మిషన్ చేయించారు. మా అన్నయ్య చదువుకున్న ఫస్ట్ ఇయర్ ఇంగ్లీష్ పాఠ్య పుస్తకంలో ఒక్కొక పాఠాన్ని చూస్తూ ఉండగా నన్ను ఆకట్టుకున్న పాఠం – Bonsai life. కథ పేరు కింద Abburi chayadevi అని ఉంది.
‘అరే తెలుగు పేరులా ఉందే !’ అని రచయిత్రి వివరాలు చూస్తే – అది నిజంగా ఒక తెలుగు కథే అని, ఇంగ్లీషు అనువాదం పాఠ్యాంశంగా పెట్టారని తెలిసింది. నా మాతృభాష తెలుగు కనుక ఉండబట్టలేక ఆ కథని వెంటనే చదివాను. నచ్చింది – సరళమైనప్పటీ అద్భుతమైన కథ! (కాని అదే సంవత్సరం మాకు సిలబస్ మారిపోయి నేను ఆ కథని అకాడమిక్ గా చదవలేకపోయాను.) అప్పటినుంచి ఛాయాదేవి గారి పేరు ఏదో రకంగా నేను వింటూనే ఉన్నాను. ఆమె పుస్తకాలను పోస్టులో తెప్పించుకుని చదివాను. ‘బోనసాయి బ్రతుకు’ తో పాటు ‘తన మార్గం’, ‘సుఖాంతం’, ‘స్పర్శ’ మరెన్నో కథలు నాకు చాలా బాగా నచ్చాయి. రెండు మూడు కథలని కన్నడలోకి అనువదించాను ఉండబట్టలేక. ఆమెను ఎప్పటికైనా కలవాలన్న కోరిక గట్టిగా నాటుకుపోయింది
ముందుగా ఓల్గా గారూ, కుటుంబరావుగారూ నేనూ ముగ్గురం కలిసి కొండాపూరులో ఆమె నివాసముంటున్న వృద్దాశ్రమానికి వెళ్ళాలనుకున్నాం. కాని వాళిద్దరకీ వేరే పనులు ఏర్పడడం వలన కుదరలేదు. మరుసటిరోజు నేనొకణ్ణే అయినా సరే వెళ్ళి తీరాలని నిశ్చయించుకున్నాను. ఓల్గా గారు ఫోను చేసి వెళ్ళమన్నారు – ఫోన్ నంబరు ఇవ్వనా అనడిగారు – నాదగ్గర ఉంది మేడమ్, వద్దు – అన్నాను.
అబ్బూరి ఛాయాదేవి గారిని కలవడానికి వెళ్ళబోతున్నానని తెలిసి మిత్రుడు రమేశ్ కార్తీక్ నాయక్ ( ‘బల్దేర్ బండి’ కవి ) తనూ వస్తానన్నాడు నాతో పాటు. సరే అని ఇద్దరమూ కలిసి సికింద్రాబాద్ బస్ స్టాండ్ చేరుకున్నాము. నాకు ఓల్గా గారు – ‘ఫోన్ చేసి వెళ్ళు’ అన్న మాట గుర్తొచ్చింది. ఫోన్ చెయ్యాలా ? చేస్తే ఏమవుతుంది ? – ‘పరవాలేదు వచ్చి కలవండి’ అనంటే రెక్కులు కట్టుకుని హాయిగా వెళ్ళిరావచ్చు. కాని ‘ఆరోగ్యం బాగా లేదు. ప్రస్తుతం ఎవరినీ కలవలేను’ అనంటే ఏంచెయ్యాలి ! ఒక వేళ చెప్పాపెట్టకుండా వెళ్ళి అక్కడ హాజరవుతే ? ఆమె అనారోగ్యంతో మాట్లాడక పోయినా కనీసం ముఖదర్శనమైనా కలుగుతుందిగా అనిపించింది. అందుకే ఫోన్ చెయ్యకుండా ఇద్దరం కొండాపూర్ బస్సు ఎక్కాం మద్యాహ్నం రెండు దాటింది.
బస్సు ఎక్కినప్పటి నుండి నాకు ఒకటే దిగిలు – ఆమెను కలవగలనా ? చూడగలనా ? ఆమెతో రెండు మాటలు మాట్లాడితే ఎంత బాగుంటుది – మాట్లాడగలనా ? అని. దేవుడి పై నాకు పెద్దగా నమ్మకం లేదు. కాని ఆ రోజు బస్సులో దేవుణ్ణి ఎన్ని సార్లు వేడుకున్నానో తెలియదు ఎలాగైనా ఛాయాదేవి గారినీ నన్నూ కలిసేలా చెయ్యమని ప్రార్ధించాను. రమేశ్ తో – మనల్ని కలవనిస్తారో లేదో – ఆమె ఆరోగ్యం ఎలా ఉందో ఏమిటోనని అన్నాను . అతను తప్పక కలుస్తారులే అన్నాడు చిన్నగా నవ్వుతూ.
కొండాపూర్లో బస్సు దిగిన తరువాత, అక్కడినుండి ఆటోలో వెళ్ళాల్సి వచ్చింది ఆమె వుంటున్న ఆశ్రమానికి. ఎండ వేడి తట్టుకోలేక ఒక చల్లని వాటర్ బాటిల్ కొనుకున్నాం. ‘సి.ఆర్.ఫౌండేషన్ కు వెళ్తావా ?’ అనడిగాం దగ్గరిలో ఉన్న షేర్ ఆటో వాడిని. అతను కూర్చోమన్నాడు. ఆటో ఎక్కిన ఐదు నిమిషాల్లో దిగాము ఫౌండేశన్ కు ఎదురుగా ఇవతలి రోడ్డులో. ‘ఏమైనా ఫ్రూట్స్ పట్టుకెళ్దామా ?’ అన్నాడు రమేశ్. ఆమెకు ఏ ఫ్రూట్స్ ఇష్టమో తెలియదు గనక వద్దన్నాను. రోడ్డు దాటి ఫౌండేషన్ లోపలికి చేరుకున్నాము.
దూరంలో ఒక టేబుల్ , మూడు నాలుగు కుర్చీలూ కనపడ్డాయి. ఇద్దరు ముగ్గురు వ్యక్తులు ఉన్నారక్కడ. మేము వాళ్ళ దగ్గరకు వెళ్ళి మా వివరాలు చెప్పి ‘అబ్బూరి ఛాయాదేవి ’ గారిని కలవాలి అన్నాము. వాళ్ళల్లో ఒకతను ఏదో లిస్టు తిరగేసి – ఆమెది ఫలానా రూం నం – అని చెప్పాడు. మా ఇద్దిరి వివరాలు రిజిస్టర్ బుక్కులో రాసి వెళ్ళమన్నాడు. నేను నా వివరాలు రాసాను. రమేశ్ రాయబోతుంటే ‘ఒకరివి చాలు లేండి-’ అన్నాడు మళ్ళీ అతనే. ఎందుకన్నా మంచిదని, నేను రాసిన వివరాలిని ఫోటో తీసుకున్నాను. ఒక వేళ ఛాయాదేవిగారిని కలవలేకపోతే – మేమిలా ఆమెను కలవడానికి వచ్చాం అన్న ఈ జ్ఞాపకమైనా ఉంటుందని. అక్కడనుండి నేరుగా వృద్ధాశ్రమ బిల్డింగుకు వెళ్ళాం.
‘రూం.నం 126 ఎక్కడుందండి ?’ ఎవరినో అడిగాము.
‘ఇలా ఇటు వెళ్ళి కుడివైపుకి తిరిగితే లిఫ్ట్ ఉంటుంది. పైకెళ్ళండి అటు మూలలో ఉంటుంది.’ అన్నారాయన.
లిఫ్టు ఎక్కి పైకి చేరుకోగానే ఒక పని మనిషి ఎదురయ్యింది.
“రూం నం 126 ఎక్కడుందమ్మా ?” అనడిగాము
ఆమె ఆ రూము ఎటుందో చెప్పి, లిఫ్టులోకి చేరుకుంది. నేను ఆత్రంగా వెళ్ళి ఆమెను అడిగాను – ఆమె ఇంకా లిఫ్టు బటన్ నొక్కలేదు.
”అబ్బూరి ఛాయాదేవిగారు మీకు తెలుసా ? ఆమె ఆరోగ్యం ఎలా ఉంది ? ఇప్పుడు వెళ్తే కలుస్తారా ?” అనడిగాను.
“తెల్సు. ఫర్వాలేదు. కాస్త నీరసంగా ఉన్నారు. కలుస్తారో ఏమో తెలీదు” అందామె.
మేమిద్దరం వెంటనే అటు వెళ్ళి కుడివైపుకి తిరుగి ప్రతి డోరు నంబరూ చూస్తూ నడిచాము. అక్కడి సంఖ్యల వరుసని చూస్తే రూము చివరిలో ఉందని అనిపించింది. అటు వైపుకు చూస్తే గోడ దగ్గర ఒకామే ఏవో కుట్టుకుంటూ కూర్చునట్లు కనిపించారు. నేను ఆమెనే ఛాయాదేవి గారనుకున్నాను. అచ్చం ఫోటోల్లో విడియోల్లో చూసినట్లే ఉన్నారు దూరంనుంచి. ఆమె మమ్మలను దూరంనించే గమనించి మళ్ళీ పనిలో నిమగ్నమయ్యారు. మేము దగ్గరికి వెళ్ళాం ఆత్రంగా.
“ఎవరండి మీరు ? ఎవరు కావాలి ?” అన్నారామే.
“మేము ఛాయాదేవి గారిని కలవాడానికి వచ్చాం. ఆమె మీరే కదూ ?” అనడిగాను.
“అబ్బే ! కాదండి. ఆవిడ మా అక్క. లోపల పడుకుంది. మీరిలా కూర్చోండి. నేను వెళ్ళి చూస్తాను ఆమె నిద్ర లేస్తుందా అని.”
టైము చూసుకున్నాను – మూడు గంటలు. ఆమె లోపలికెళ్ళి లైటు వేసారు. నేను అవతల నుండే తొంగి చూస్తూ నుంచున్నాను ఛాయాదేవిగారు కనపడతారా అని – ఆమె కాళ్ళు పైకి ముడుచుకుని పడుకున్నారు. లైటు వేసినా చలించలేదు. నిద్రపోతున్నారని చెల్లెలు గారు బయటకు వచ్చారు తట్టిలేపకుండా.
“ఆమె నిద్ర పోతోందండి. నేను లోపల కూర్చున్నా ఇరిటేషన్ ఫీలవుతోంది ఈమధ్య” అన్నారామె.
“ఆవిడ ఆరోగ్యం ఎలా ఉంది ?”
“మొన్ననే అన్ని చకప్స్ చేయించాము. ఏ వ్యాధీ లేదు. కాని ఆమె బొత్తిగా తినడం మానేసింది. దానివల్ల నీరసం. ఈ రోజు పడిపోయింది బాత్ రూములో”
“అయ్యో” అన్నాము నేనూ రమేశూ.
“పడిపోయినట్టు కూడా చెప్పదు. నేను చూసి వెళ్ళి చెయ్యి పట్టుకో బోయిన చెయ్యి ఇవ్వదు. తనే లేస్తాను అంటుది. ఈ రోజు లేవడానికి తనకు ఓపిక చాల్లేదు. డేకు కుంటానే వచ్చింది మంచం దాకా. ఎవరిమీద ఆధార పడకూడదంటుంది. ఈ వయుస్సులో అన్నీ కుదురుతాయా చెప్పండి.”
నాకు ‘తన మార్గం’ కథలో వర్ధనమ్మ పాత్రే గుర్తుకొచ్చింది.
“మరి ఆవిడ మమ్మల్ని కలుస్తారా ? చాలా ఆశతో వచ్చాము. కనీసం ఆమెను చూసైనా వెళ్ళిపోతాము” అన్నా నేను.
“మూడున్నరకి టీ-బెల్లు కొడతారు . అప్పడు ఎలాగో లేస్తుంది. వెళ్ళి అడుగుతాను – మీ పేరేమ్మన్నారు ?”
“నేను అజయ్, మాది కర్నాటక. మాతృ భాష తెలుగే. అతను రమేశ్. ఇక్కడే హైద్రాబాద్లో ఉండి చదువుకుంటున్నాడు. నేను నాలుగు రోజుల క్రితం ఓల్గా గారింటికి వచ్చాను ఒక పని మీద హైద్రాబాదుకి.”
“ఓ అవునా. ఓల్గా కూడ ఇక్కడికి వచ్చారు, అప్పుడోసారి. నేను ఆమె రాసిన యశోబుద్ధ పుస్తకం చదివాను ఇటీవల. ”
“అవునా. వాళ్ళకి రావడానికి కుదరలేదు – మీ పేరు ఏంటండి ?” అనడిగాను.
“అదే ఓల్గా గారి పుస్తకంలోని – యశోధర.”
“అలాగా-”
“ఛాయాదేవి గారు ఎప్పటినుంచి ఉంటున్నారు ఈ ఆశ్రమంలో ?”
“తను 2012లో వచ్చింది. అప్పడు తనొక్కత్తే అటు వైపు వేరే రూములో ఉండేది. మా ఆయన పోయాక నేనూ ఈమెతో ఉందామని ఇక్కడికి వచ్చేసాను కొన్నేళ్ళ కిందట. అప్పుడు మాకు ఈ రూము ఇచ్చారు.”
ఇలా ఆవిడ కొన్ని విషయాలు చెబుతూ పోయారు.
“మీతో ఒక్క ఫోటో తీయ్యించుకోవచ్చా – గుర్తుగా ?” అడిగాను
“అబ్బే వద్దండి. మరోలా అనుకోవద్దు. నేను మా అక్కంత పెద్ద వ్యక్తినేం కాదు. ఏదో అన్నమాచార్య కీర్తనలు పాడతాను. ఎక్కువుగా చదువుకోలేదు. చదువుపై ఇష్టం కూడా ఉండేది కాదు చిన్నప్పుడు. నాకు ఫోటోలన్నా ఇష్టం ఉండదు. తనకైతే చాలా పిచ్చి ఫోటోలంటే. తనకు హుషారు ఉండి మీతో రెండు మాటలు మాట్లాడితే తనే చెబుతుంది ఫోటో తీయ్యమని”
బెల్లు మ్రోగింది. టైము చూస్తే సరిగ్గా మూడున్నర. పక్క రూమువాళ్ళు చిన్న గ్లాసులు చేత్తో పట్టుకుని టీ కని బైటికి వచ్చారు.
“మాకు టీ ఇక్కడికే తెచ్చిస్తారండి. మీరు కూడా తాగుదురుగాని. మరో మాట – ‘పడిపోయారంటగా !’ అని అక్కని అడగవద్దు. అలా అంటే ఆమెకు ఇష్టం ఉండదు.”
ఆమె లోపలికి వెళ్ళి లైటు వేసారు. ఏవో చిన్న గుసగుసల్లాంటి మాటలు వినబడ్డాయి. ఛాయాదేవిగారు లేచారని నాకు సంతోషం కలిగింది.
“లోపలికి రండి బాబూ” అన్నారు యశోధరగారు.
ముఖం నిండా వెలుగులు చిమ్ముతూ మేము లోపలికి వెళ్ళాము. ఛాయాదేవిగారు మంచం మీద కూర్చుని ఉన్నారు. నా ముఖంలో ఆనందం చూసి ఆమె చిరునవ్వు చిందించారు. కళ్ళద్దాలు పెట్టుకోలేదు. అందుకే వేరేలా కనబడుతున్నారు. నెనెప్పుడూ ఆమెను కళ్ళద్దాల తోనే చూసాను ఫోటోల్లో. బాగా చిక్కిపోయారు.
“నమస్తే మేడం. నేను మీకూ మీ కథలకూ పెద్ద అభిమానిని. మాది కర్నాటక. అక్కడ ఎం.ఎస్సి చదువుతున్నాను ఫిసిక్సులో – మైసూరు యూనివర్సిటీలో.”
“అవునా – ఇలా కూర్చోండి.”
నేను చెబుతోంటే ఆమే శ్రద్ధగా వింటున్నారు. అన్నీ వివరాలూ చెప్పాను.
ఫోనులో ఒక ఫోటో చూపిస్తూ – “మీ పక్కన కూర్చున్నది ఎవరో గుర్తున్నారా ?” అనడిగాను.
“ఎందుకు గుర్తు లేదు – సత్యవతి – పి.సత్యవతి ఈమెనెలా మర్చిపోతాను !”
నేను చిన్నగా నవ్వాను. యశోధరగారు మా ముగ్గురుకి టీ తెచ్చి ఇచ్చారు. రమేశు పుచ్చుకున్నాడు. నేను టీ తాగనంటే, వెంటనే రస్కులు ప్లేటులో పెట్టి ఇచ్చారు. రస్కులు కూడ నేను తినలేదు. నా ఆత్రమంతా ఛాయాదేవిగారితో మాట్లాడాలనే – టీ వేడిగా ఉండడం వల్ల, ఛాయాదేవిగారు కాసేపటి తరువాత పుచ్చుకుంటానని చెప్పారు.
“నేను మా అన్నయ్య పుస్తకంలో చదివాను మీ ‘బోనసాయి’ కథని. మీవి మూడు కథలు అనువదించాను కన్నడలోకి. కర్నాటకలో కూడా మీ కథలకి చాలా మంది అభిమానులున్నారు.”
“నేను నమ్మలేక పోతున్నాను – ఆశ్చర్యంగా ఉంది. రియ్యల్లీ ఐ డోంట్ డిసర్వ్ ఇట్.”
“నో యూ రియ్యలి డిసర్వ్ ఇట్. మీకు తెలియదు.” అన్నాను నవ్వుతూ.
రమేశ్ కూడా నవ్వాడు.
“మీరు ఇంత పెద్ద రచయిత్రి. ఇలా ఆశ్రమంలో ఉండడం ఏంటి అనుకున్నాను. తరువాత తెలిసింది. మీరు మీ ఇష్టంతోనే వచ్చారని. ఎవరి మీద ఆధార పడకూడదని.”
ఆమె ‘హు’ అన్నారు తప్ప ఏమి మాట్లాడలేదు. కాని పెదాల మీద నవ్వు చెదరలేదు.
“ఈ రోజు పొద్దున్న పడిపోయాను బాత్రూములో -” అన్నారు.
నేనూ రమేశు ఒక్కసారిగా యశోధరగారి వంక చూసి ‘అయ్యో !’ అన్నాము.
“మరి మనం కలుసుకున్నందుకు ఏమైనా గుర్తులు ఉంచుకుంటారా ?” అన్నారు ఛాయాదేవిగారు.
నాకు వెంటనే యశోధరగారి మాట గుర్తోచ్చింది.
“ఇదిగో చూసారా అండి ఫోటో తీయించుకోవడానికి ఛాయాదేవిగారి ఆతృత !” అన్నాను యశోధర గారితో.
యశోధర గారు నవ్వి బయటకు వెళ్ళిపోయారు. బహుషా ఫోటోలో పడకూడదని.
రమేశు – నేనూ ఛాయాదేవిగారూ మాట్లాడుతుండగానే ఫోటోలు విడియోలు తీయ్యడం మొదలు పెట్టాడు. మా సంభాషణ సాగింది-
“నేను రుక్మిణి గోపాల్ గారికి థ్యాంక్స్ చెప్పుకోవాలి. ఆవిడ వల్లే మీరు కథలు రాయడం మొదలు పెట్టారటగా !”
“అవును. మా అన్నయ్య భార్య. పోయినేడాది చనిపోయింది. మా తోటికోడలు కూడా చనిపోయింది. నాకంటే చిన్నవాళ్ళందరూ చనిపోతున్నారు. నేనే ఇంకా పోవడంలేదు – సిగ్గేస్తుంది.”
అలా అన్నందుకు ఏం చెప్పాలో నాకు తోచలేదు.
ఆవిడ తలగడ కింద ఒక తాళంచెవి ఉంది. తీసుకుని లేచారు. నేను చెయ్యి పట్టుకోబోతుంటే – ఫరవాలేదు అన్నారు. బీరువా దగ్గరకు వెళ్లి తాళం తీసి ఒక పుస్తకం తీసారు చీరెల కిందనుంచి. తలుపు తాళం వేస్తుంటే పడటంలేదు. నేను వెయ్యనా అని అడుగుదామనుకున్నాను. అడగలేదు. దాన్ని అలానే వదిలి వచ్చి నాకు పుస్తకం ఇచ్చి కూర్చున్నారు.
“ఇది ఇటీవల సప్తపర్ణి వారు వేసిన పుస్తకం.”
“ఓ !” అన్నాను పుస్తకాన్ని మెత్తగా తాకుతూ – ‘why shouldn’t girls laugh ?’ అనే పుస్తకమది.
ఛాయాదేవి గారు పుస్తకం పుచ్చుకుని పేజీలు తెరుస్తూ ప్రతీ దానిలోని ప్రతి విషయాన్ని చెబుతూ వెళ్ళారు.
ఢిల్లీలో నెహ్రు గారిని కలవడం, పాములవాడు నెహ్రూ గారి మొడలో విషం తీసిన పాముని వేయడం, అప్పుడు ఇందిరాగాంధి గారు అక్కడికి వచ్చి ‘వాట్ నాన్ సన్స్ ఈస్ గోయింగ్ ఆన్ అనడం’, ఇంధిరాగాంధి గారు ఈమెకు ఝాన్సి లక్ష్మీ బాయిలా కనపడడం, ఈమె ఝాన్సీ లక్ష్మీబాయి బొమ్మ తయారు చేసి ఆమెకు పంపడం, ఆమే మెచ్చుకుని ఈమెకు ఉత్తరం రాయడం ఇలా అన్నీ చెబుతున్నారు.
“మీరు ‘ఛాయా చిత్ర కథనం’ చూసారా – రాజమండ్రి నుంచి రాజమండ్రి దాకా అనుంటుందే – అది చూసారా ?” అనడిగారు.
“ఫోన్లో కవర్ పేజి చూసాను. పుస్తకం చూడలేదు.” అన్నాను.
“అదుగో అక్కడ పైన ఉంది ఇటివ్వండి అని రమేశుకు చెప్పారు. అతను తీసి నా చేతికి ఇచ్చాడు.
“ఉందా ‘రాజమండ్రి నుంచి రాజమండ్రి దాకా’ -అని ?” అడిగారు.
“ఉంది మేడమ్.”
ఆమె ఆ పుస్తకాన్ని తీసుకుని మరికొన్ని విషయాలు వివరించ సాగారు. చిన్నప్పుడు ఆవిడ తీయించుకున్న మొదటి ఫోటో నుంచి అన్నీ ఫోటోల సందర్భాన్ని వివరిస్తున్నారు.
ఇంతలోగా యశోధరగారి మొబైల్ రింగయ్యింది. రమేశ్ – ‘మేడమ్, మేడమ్’ అన్నాడు బయట కూర్చున్న ఆమెకు వినపడేలా.
“అమ్మలూ !” అని ఛాయాదేవిగారు కూడ అతనితో గొంతు కలిపారు.
“అరే ! ‘అమ్మలు’ అంటే ‘బోనసాయి బ్రతుకు’ కథలోని చెల్లెలి పాత్ర కదూ -” అన్నాను మురిసిపోతూ.
“అవును. అది ఈమే పేరే. ఇంట్లో అందరూ ‘అమ్మలూ’ అని పిలిచేవాళ్ళం ఈమెను. నన్ను ‘ఛాయలు’ అనేవారు.”
నేను ‘తన మార్గం’ పుస్తకాన్ని ఇస్తూ మీ సంతకం కావాలి నాకు అని అడిగాను. జేబులోంచి పెన్ తీసిచ్చి.
ఆమె పేజీలు తిరిగేసారు. ఇండెక్సు చూసుకున్నారు. సంతకం ఎక్కడ పెట్టాలో చూసారు. నేను ఫలానా పేజిలో పెట్టమన్నాను.
“నా రైటింగ్ మొత్తం చెడిపోయింది. వంకరగా రాస్తాను సారీ.” అంటూనే ఇలా సంతకం పెట్టారు –
‘చిరంజీవి
అజయ్ కుమార్ వర్మ కి
ఆశీస్సులతో
అబ్బూరి ఛాయాదేవి’
“ఈ రోజు ఎంత – తారీఖు ఎంత ?”
“21”
‘21.6.2019’ అని రాసారు ఆమె పేరు కింద.
“సోరి, వంకరగా రాసానా ?”
“అయ్యో ! భలేవారే. చాలా బాగా రాసారు మేడమ్.” – నా పేరులో కుమార్ లేదు అని చెప్పడమెందుకని ఊరుకున్నాను.
“ఇంగ్లీషులో అయితే బాగా రాయగలను ఒంకరగా కాకుండా.” అన్నారు.
రమేశు వెంటనే, తన బ్యాగులోంచి తను కథలురాసే నోటుబుక్కు తీసిచ్చి – “మీరేమైనా రెండు లైనులు రాస్తారా ఇంగ్లీషులో – ఈ పేజీ పై గుర్తుగా” అనడిగాడు.
ఆమె కాదనుకుండా అతని చేతిలో పెన్ను పుచ్చుకుని, అరనిమిషం ఆలోచించి ఇలా రాసారు –
‘ Dear Ramesh,
Thank you for coming to see me
along with your friend and my admirer
Ajaya Varma
– Abburi chaya devi
21.6.2019 ’
‘admirer’ అనే పదం రాస్తూ – ఎంతుకు నా మీద మీకంత ‘అడ్మిరేషను’ ? అనడిగారు నన్ను.
“ఏమో మేడం, మీరు అచ్చం మా అమ్మమ్మలా అనిపిస్తారు నాకు. మీ కథలూ మీరు అంటే చాలా ప్రేమ”
“ఏంటో మీ పిచ్చి ప్రేమ !”
“పిచ్చి ప్రేమేం కాదులేండి” అన్నాడు రమేశ్ నవ్వుతూ.
‘..chaya devi..’ అని సంతకం చేస్తుండగా –
“వీళ్ళద్దరి ఆరోగ్యం బాగుందా ? ఓల్గానూ కుటుంబరావూ -”
“బాగానే ఉంది.”
“సత్యవతి వాళ్ళందరూ కూడ వచ్చారు ఇక్కడికి.”
“ఎవరు పి.సత్యవతి గారా – కొండవీటి సత్యవతి గారా ?”
“అందరూ – పి.సత్యవతి కూడా -”
యశోధరగారు లోపలకొచ్చారు – ఫోను మాట్లాడడం అయ్యాక మొబైలుని లోపల పెట్టడానికి.
“మేడమ్, Thanks for coming to see me అని రాసారే, నిజంగా మీకు Thanks చెప్పాలి మేము. మీరు కలుస్తారో లేదో అని అనుకున్నాము” అన్నాను.
“పాపం నిన్ను కలవాలని మూడింటి నుంచే వేచివున్నారు. సాయంత్రం అయినా ఫరవాలేదు, నిన్ను కలవాలన్నారు. నేనే నిన్ను నిద్ర లేపలేదు.”
“అయ్యో ! నిద్రేమి లేదు. అలా పడుకున్నానంతే. Sorry !” అన్నారు.
”అయ్యో మేడమ్ మీరు మాకు సారి చెప్పడమేంటి – పరవాలేదు” అన్నాము.
అప్పటికే వర్షం మొదలైనది మాకస్సలు తెలియలేదు – యశోధరగారు చెప్పారు. ఛాయాదేవిగారి మాటల, జోకుల వర్షంలోనే మేము అంతగా తడిసిపోతూ బయటి లోకాన్ని మర్చిపోయి వింటున్నాం. రమేశ్ వివిధ భంగిమల్లో మా ఫోటోలని తిస్తూనే ఉన్నాడు మా సంభాషణ వింటూనే.
ఛాయాదేవిగారు సంతకం చేసి పెట్టి, పెన్నును దూరంగా పెట్టారు. కాసేపటకి దాని ఎర్రని క్యాపు మెరుస్తోనట్లుగా కనిపిందిందో, కావాలనే అడిగారో తెలియదు –
”ఏంటది ఎర్రగా ?”
“పెన్ను మేడం – పెన్ను క్యాపు” ఇద్దరం ఏకథాటిగా అన్నాం.
“Bloody pen !” అన్నారామే – మేము నవ్వాము.
బయట నీళ్ళ వర్షం – లోపల ఛాయాదేవి గారి జోకుల వర్షం – భలే ఉంది. నాకు వెంటనే ఓల్గా గారు గుర్తొచ్చారు – నేను వారి ఇంట్లో మూడు రోజులు ఉన్నప్పుడు ఒక్క వాన చుక్కైనా కురవలేదు. ‘పక్షులు కూడా మనలాగే వాన కోసం ఎదురుచూస్తున్నాయి పాపం కురుస్తే బాగుణ్ణు’ అన్నారు ఓల్గా గారు ఓక రోజు బాల్కనీలో కూర్చన్నప్పుడు. అదే విషయం చెప్పాను ఛాయాదేవిగారుతో.
ఆమె చిరునవ్వు నవ్వారు.
“మేడం చూశారా, మిమ్మల్ని కలవగానే వర్షం మొదలైంది. మనిద్దరం కలుసుకున్నందకు ఇది మంచి గుర్తు కదా.” అన్నాను
“ముందే తెలుసుంటే ఓల్గా గారు నిన్ను మూడులు రోజుల కిందటే పంపేసేవారు ఛాయాదేవిగారి దగ్గరికి.” అన్నాడు రమేశ్
అందరమూ నవ్వుకున్నాము యశోధరగారితో సహ.
“ఇప్పుడు వుట్టి వర్షమే, మీకు తెలుసా మా పెళ్ళి టైములో ఎంత వరదో !” అన్నారు ఛాయాదేవిగారు.
“తెలుసు, వరదరాజేశ్వరావు గారి పెళ్ళి వేళ ‘వరద’లే వరదలు – ఎంతుకు తెలియదు. మీరొక చోట రాసారుగా – చదివాను !”
మళ్ళీ అందరం నవ్వుకున్నాము.
ఛాయాదేవిగారు ‘ఛాయాచిత్ర కథనం’ మూ, మరో ఇంగ్లీపు పుస్తకం కానుకగా ఇచ్చారు.
పుస్తకం తిరగేస్తుంటే, ఛాయాదేవి గారు అప్పుడెప్పుడో లంబాడి డ్రెస్ వేసుకుని తీయ్యించుకున్న ఫోటో కనపడింది. రమేశ్ వెంటనే ఆనందంతో తన పుస్తకం ‘బల్దేర్ బండి’ ని తీసి ఛాయాదేవిగారికి ఇచ్చాడు.
“మేడమ్ నేను లాంబాడీని. ఇది మా జీవితాల పై నేను రాసిన కవిత్వం” అన్నాడు.
చాలా సంతోషంగా చూసారు ఆ పుస్తకాన్ని. అతను ‘మా తాండా’ అనే కవిత చదివి వినిపించుకున్నారు.
“మీరే రాసారా – చాలా బాగుంది ! Hearty congratulations ’ అన్నారు అతని భుజం తట్టుతూ.
“మేడమ్ టీ తాగుతారా – ఇప్పుడు కాస్త చల్లబడిందేమో -”
రమేశ్ టీ గ్లాసు అందించాడు. ఆమె టీ తాగుతూ రమేశు మాటలు వింటున్నారు.
“మీ జీవితాల పై prose కూడా రాయండి. So, once upon a time – I became a part of your community అన్నమాట -”
“నడుం లాగుతోంది పడుకుని మాట్లాడతాను” అన్నారు.
వర్షం తగ్గడం లేదు. తగ్గేదాక ఇక్కడే ఉండండి అన్నారు.
మళ్ళీ మాటలు మొదలయ్యాయి – వారి ఢిల్లీ రోజులు, సాహిత్య అకాడెమి గురుంచి కబురులు, ‘వరద’ గారి సెన్స్ ఆఫ్ హూమర్, పాత జోకులు – అన్నీ.
రమేశువంక చూసి “మీరు నా బాల్యపు స్నేహితుడు” అన్నారు.
“ఎందుకో !” అన్నానేను.
“ఫోటోలు తీసారుగా – నాకు ఫోటోలు తీసేవారంటే ఇష్టం ” అన్నారు.
మేమిద్దరం నవ్వుకున్నాము ఆమెన్న మాటకి సంతోషంగా. టైము – ఐదున్నర దాటింది.
“So I am meeting two brilliant boys” అన్నారు.
మా ముఖాల్లో చిరునవ్వు – ఆనందం.
రమేశుకి సాహిత్య అకాడమీ అవార్డు ఫలకం కనిపించింది గది మూలలో – వెంటనే దానిని చేతిలోకి తీసుకోబోయాడు.
“నేను వద్దు వద్దు -” అన్నాను.
ఛాయాదేవిగారు లేచి కూర్చున్నారు –
రమేశ్ – “ఈ అవార్డుతో మీకు మరో రెండు ఫోటోలు తీస్తాను – సరేనా?” అనడిగాడు.
ఛాయాదేవి గారు సరే అన్నారు – రమేశ్ ఆమెకు కుడిపైపున అవార్డు ఫలకం పెట్టాడు. నేను ఎడం వైపున ‘తన మార్గం’ పుస్తకం పెట్టాను. ఫోటోలు తీసాడు – ఒకటి, రెండు, మూడు. నేను ఆ ఫలకాన్ని తీసి జాగ్రత్తగా అక్కడే పెట్టేసాను.
“ఏంటి మూలలో పెట్టారు అవార్డుని – ఎవరికి కనబడకూడదనా ?”
“నేను కథలు రాయడానికి నా భర్త ‘మూల’పురుషుడు. అందుకే ఆ కథల వల్ల వచ్చిన అవార్డు కూడ మూలనే !” అని మరో జోకు విసిరారు.
“నన్నడిగితే ఈ విషయంలో ఇలా అస్సలు ఒప్పుకోనండి – నా భర్త మాత్రం నాకు ప్రధానపురుషుడే.” అన్నారు యశోధరగారు.
“టైముకి బాగా తినండి -” అని అన్నాము ఛాయాదేవిగారితో నేనూ రమేశూ.
“ఏదీ హితముగా అనిపించటలేదు.”
“మీ చెల్లెలుగారు మీకు తోడుగా ఉన్నారుగా – కాస్త తినండి” అన్నాను
“అయ్యో ! అలా అనకండి బాబు, తను ఒప్పుకోదు. మీరు వెళ్ళిన తరువాత నన్ను తిడతుంది. తనకు ఎవరీ తోడు వద్దు – ఎవరీ మీద ఆధారపడకూడదంటుంది.” – యశోధరగారు.
ఛాయాదేవిగారు మంచాన వాలారు. రమేశు వర్షం తగ్గిందా అని చూడ్డానికి బయటకు వెళ్ళాడు. నేను పడుకుని ఉన్న ఛాయాదేవిగారినే చూస్తూ ఉన్నాను. నా కంటిలో తడి. ఛాయాదేవిగారు నా కళ్ళనే చూస్తున్నారు. నా కంటి తడిని కనిపెట్టారేమో. నేను ముఖం తిప్పుకున్నాను ఆమెకు ఇష్టముండదని.
“కాస్త తగ్గింది, వెళ్దామా” అన్నాడు రమేశు లోపలకొచ్చి.
మేమిద్దరం ఆమెకు నమస్కరించి గది బయటకు వచ్చాము.
చప్పులేసుకుంటుంటే – ఆమె లేచి చేతికర్ర పుచ్చుకుని బాథురూము వైపు వెళుతున్నారు. మేము బయటనుంచే చూసాము – చిరునవ్వు నవ్వారు – వెళ్ళిరండి బాబు అన్నట్లుగా !
అలా మేము అక్కడినుండి వచ్చేసాము. దారినిండా ఛాయాదేవిగారి మాటలని, జోకులని నెమరేసుకున్నాము.
నేను అక్కడ నుండి సంగారెడ్డికి వెళ్ళాను – మా బంధువుల ఇంటికి. మేము తీసుకున్న ఆ ఫోటోలను తిరగేస్తుండగా ఒక చిత్రం తెలిసింది – నేను ఆ రాజిస్టర్ వివరాలు రాసిన ఫోటో తీసానుగా ఎందుకైనా మంచిదని – ఆ ఫోటో చూస్తే అక్కడ నా పేరు రాయకుండా ‘Abburi chayadevi’ అని రాసాను. నేనే నమ్మలేక పోతున్నాను ! ఛాయాదేవి గారిని కలవాలన్న ఆరాటంలో నేను నా పేరు రాయడం మరిచిపోయి–
‘నా తలనిండా ఆమె ఎంతగా నిండిపోయారో – ఛాయాదేవిగారు అన్నది నిజమే – నాది నిజంగా పిచ్చి ప్రేమ’ అని నాలో నేను నవ్వుకున్నాను. నాలుగు రోజుల తరవాత అక్కడినుండి కర్నాటకకు బయలుదేరి వచ్చేసాను
మళ్ళీ ఇప్పుడు సరిగ్గా వారం రోజుల తరువాత – 28 వ తారీఖు ఉదయం ఓల్గా గారి మెసేజు – ‘Ajay! Chayadevi garu is no more. Sad! Sad! Sad!’ అని.
ఇది అబద్దమయితే ఎంత బాగుణ్ణు !
ఏ ఋణానుబంధమో ఏమో ఆశ్రమానికి వెళ్ళి ఆమెను కలుసుకుని మాట్లాడిన ఆఖరు visitor ని నేనే ఏమో – నాతో పాటు రమేశు కూడ.
ఛాయాదేవిగారు తమ పుస్తకంలో రాసుకున్న మాట గుర్తొస్తోంది –
“Who can stop the flow of life ?
And if life is coming to an end
Who can make it continue to flow”
నిజమేగా –
*
పెద్దన్న
కృష్ణుడు
శ్రీనివాస్ గౌడ్
కృపాకర్ పోతుల
తిలక్ బొమ్మరాజు
కవనమాలి
స్వాతి కుమారి
ఆత్మీయతనే మిమ్మల్ని ఛాయాదేవి గారి దగ్గరకు తీసికెళ్ళేటట్లు చేసింది. ఆవిడ నవ్వు వొక్కటి చాలు .జీవకళ వుట్టిపబడుతుంది
స్పందన కు వెంటనే ప్రతిస్పందన .ధన్యజీవులు. ఇద్దరు.నేను కూడా చాలా సార్లు కలిసాను.నా ఆర్టం టే చాలా యిష్టపడేవారు.
చాలా అంటే చాలా హృద్యంగా వుంది.
“నాకంటే చిన్నవాళ్ళందరూ చనిపోతున్నారు. నేనే ఇంకా పోవడంలేదు – సిగ్గేస్తుంది” అని ఓ తాత్వికతో అన్న అబ్బూరి చాయాదేవి గారి వ్యక్తిత్వ, సాహిత్య, ఇంకా అనేక పార్శ్వాలు ఆత్మీయ స్మరణతో చూపిన అజయ్ వర్మ గారికి కృతజ్నతలు.
ప్రసిద్ధ నవలాకారుడు ( చివరకు మిగిలేది ), కథకుడు బుచ్చిబాబు గారి శ్రీమతి … శివరాజు సుబ్బలక్ష్మి అమ్మ గారిని ( బెంగుళూరులో నివాసం ) కూడా వీలు చూసుకుని పలకరించవలసినదిగా చిన్న విన్నపం. అబ్బూరి చాయాదేవి గారి లాంటి మరోబహుముఖ ప్రతిభగల ఆణిముత్యం మీకు పరిచయం అవుతారు ( ఇంతకు ముందే కాకుంటే )
………..జీవితాన్ని పరిపూర్ణంగా జీవించిన వారే …చరమాంకం లో అలా స్వచ్చంగా , సంతృప్తిగా నవ్వగలుగుతారేమో అనిపించింది ఇది చదివిన తరువాత……